Çağımızın Hastalığı “Parkinson”
Seda İpek - Ankara Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi - Eczacı(Yüksek Lisans)
Nöronlar sinir sistemimiz ile alakalı hücrelerdir. Nörodejeneratif hastalıklar ise sinir hücrelerinde meydana gelen ilerleyici kayıplar sonucunda ortaya çıkan, sinir sistemi fonksiyonlarının kaybına neden olan bir grup hastalıktır. Ortalama yaşam süresinin artmasıyla nörodejeneratif hastalıkların görülme sıklığı artmış buna bağlı olarak nörodejeneratif hastalılar sağlık gider maliyeti hızla yükselen hastalık grubu olmuştur. Nörodejeneratif hastalıklardan en sık görüleni Alzheimer hastalığı iken, ikinci sıklıkla görüleni ise Parkinson hastalığıdır.
Parkinson hastalığı değişik nedenlere bağlı olarak çıkan bir dizi belirtiyle tanımlanan bir çok hastalığı içermektedir. Parkinson hastası bireylerde vücut hareketlerinde yavaşlama, dinlenme halinde uzuvların titremesi, duruş şeklinin öne eğik olması, kaslarda sertlik, ayaklarını sürüyerek ve küçük adımlarla yürüme, hızlı ve monoton konuşma ve dengeyi sağlayamama gibi belirtiler ön plana çıkmaktadır. Bu belirtilerin yanı sıra uzuv ve eklemlerde ağrı olması, koku duyusunda azalma, uyku bozuklukları, unutkanlık, ruhsal çöküntü halleri gibi belirtiler de gelişebilmektedir.
Parkinson Hastalığının Nedenleri
Parkinson hastalığı yavaş ilerleyici yani kronik seyirli bir beyin hastalığıdır ancak bulaşıcı değildir. Sağlıklı bir insan beyninin belirli bölgelerinde “dopamin” adlı kimyasalı üreten beyin hücreleri bulunmaktadır. Beynin “substabsiya nigra” adı verilen bölgesinde bu hücreler yoğunlaşmış halde bulunmaktadır. Bu hücrelerin ürettiği “dopamin” ise insanlarda akıcı ve uyumlu hareketlerin yapılmasından sorumlu, vücut hareketlerinin kontrolünü sağlamaya yarayan kimyasal bir bileşiktir. Dopamin üreten hücrelerin hasara uğramasıyla yeterli miktarda dopamin üretilemez ve hareket bozukluklarının ortaya çıktığı motor belirtiler görülmeye başlanır.
Erken Dönem Tanı Şansı
Parkinson hastalığında motor belirtiler ortaya çıkmadan önce motor olmayan belirtiler hastalığın erken dönemlerinde görülmeye başlanmaktadır. Bu erken belirtiler enterik sinir sistemi, alt beyin sapı ve koku yollarında ortaya çıkmaktadır. Koku duyusunda azalma, uykusuzluk, kabızlık gibi belirtilerin motor belirtilerin ortaya çıkmasından önce başladığı düşünülmektedir. Bu nedenle bu belirtilerin erkenden tanınması hastalığın ilerlemesini durdurmada önem taşımaktadır.
Parkinson Hastalığında Dört Temel Motor Belirtisi
Aşağıda verilen belirtiler Parkinson hastalığının dört temel motor belirtisi olarak kabul edilmektedir:
- Titreme veya tremor
- Hareketlerde yavaşlama (bradikinezi)
- Kol, bacak veya gövdede katılık (rijidite)
- Denge problemleri ve muhtemel düşmeler ( postural instabilite)
Hastalığın dört temel belirtilerinden en az ikisinin bir süredir kişilerde mevcut olması nöroloji uzmanınının Parkinson hastalığı tanısını koymayı düşünmesini sağlayacaktır.
Teşhis Nasıl Yapılır?
Yukarıdaki dört temel motor belirtilerinden en az ikisinin var olması dışında bazı durumların hasta ve hasta yakınları tarafından gözlenmesi teşhis için faydalı olacaktır. El yazısında küçülme olması Parkinson hastalığının ilk belirtisi de olabilir ancak bu belirtinin gözlenmemesi de mümkündür. Bunun dışında günlük hayatta el kavraması gerektiren işlerin yapılmasında sorunların ortaya çıkması, koku alma duyusunda sorunlar, sık sık düşme ve güçlü kas kasılmaları gibi durumlar da gözlenebilir bulgulardır. Doktorun hastanın öyküsünü alırken bu gibi durumların da hasta ve hasta yakınları tarafından belirtilmesi erken teşhis için yarar sağlamaktadır.
Teşhise, hastanın öyküsünün dinlemesinin yanı sıra refleksler ve göz hareketleri gibi, sinir sistemiyle ilgili fonksiyon testleri ve kapsamlı muayeneler de dahil olmaktadır. Ayrıca Parkinson hastalığında kullanılan ilaçlara verilen yanıt da teşhisi doğrulamaktadır.
Parkinson hastalığından şüphenilen durumlarda Bilgisayarlı Tomografi (CT), Manyetik Rezonans Tomografi (MRT) ve Pozitron Emisyon Tomografisi (PET) gibi görüntüleme tetkikleri de teşhis için kullanılmaktadır.
Tedavi
Parkinson hastalığı tanısı konulduğu an tedaviye başlanmalıdır. İlaç tedavisine başlanırken hastanın yaşı, hastanın ağırlığı, belirtilerin tipi, başka hastalıklarının olup olmadığı ve başka ilaç kullanıp kullanmadığı gibi durumlar dikkate alınmalıdır. İlk olarak tedaviye tek bir ilaçla başlanır, hastanın ilaca verdiği cevaplar değerlendirilerek gerektiği takdirde kademeli olarak ilaç dozu yükseltilir. Özellikle 65 yaş altı genç hastalarda levodopa tedavisinin geciktirilmesi sağlanır, ancak gerektiği takdirde levodopa kullanılması da ihmal edilmemelidir. Verilen ilaçların etkiliğinin yanı sıra ortaya çıkan yan etkiler de tedavi süresince değerlendirilmelidir. Özellikle yüksek doz dopamin agonisti (dopamin gibi davranan moleküller) kullanan hastalarda “Dürtü Kontrol Bozukluğu”, yüksek doz levodopa kullanan hastalarda da “Dopamin Disregülasyon (düzensizlik) Sendromu” sorgulanmalıdır. Yıllar içerisinde hastaların hemen hepsi kombine tedaviye ihtiyaç duymaktadır.
Tedavide kullanılan ilaç etken maddeleri şu şekilde sıralanabilir:
- Levodopa (L-3,4- dihidroksi-fenilalanin)
- Dopamin agonistleri: Bromokriptin, apomorfin, pramipeksol, ropinirol
- MAO-B (Monoaminoksidaz) İnhibitörleri: Selejilin, Rasajilin
- COMT (Ketakol-O-Metil Transferaz) İnhibitörleri: Entakapon
- Atipik dopamin agonisti: Amantadin
- Antikolinerjikler (Antimuskarinik) :Benztropin, biperiden, triheksifenidil
- Dopa dekarboksilaz inhibitörü: Karbidopa
Kaynakçalar
http://www.noroloji.org.tr/TNDData/Uploads/files/parkinson%20hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1.pdf
Ertan, S. (2005). Parkinson hastalığının klinik özellikleri. Siva A, Saip S, Kaynak D (Edi-tör) Nörolog Olmayanlar için Nöroloji, Sempozyumu Dizisi, 42, 249-54.
https://www.noroloji.org.tr/TNDData/Uploads/files/parkinson_iki%20renk%20ayarl%C4%B1%20(1).pdf
Cakmur, R. (2011). Parkinson hastalığı ve medikal tedavisi. Klinik Gelişim, 53-58.