Çekiciliğin Bilimsel Temeli: Yüz Yapısı ve Eş Seçimi
Tuğçe Gül Yeşilyayla - Uludağ Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik
Çekici biri misiniz veya birini çekici bulmanızın bilinçaltında yatan nedenlerini biliyor musunuz? Fi tarihinden bu yana her canlı için çekicilik hayati önem taşımaktadır. Peki çekicilik neden bu kadar önemlidir? Çekicilik neden hayati önem taşımaktadır?
Çekicilik her ne kadar ilk başta kulağa romantik bir aşk, ilişki cazibesi gibi gelse de bilimsel olarak bakıldığında evrimsel bir yatırım olduğu görülmektedir. Evrimsel sürecin bir mirası olan çekicilik daha çok eş seçimi ile ilgilidir. Her insan çocukları için iyi bir ebeveyn, güçlü ve koruyan bir baba, doğurgan ve sağlıklı genler verebilecek anneyi istemekte ve seçmektedir. Bu nedenle aslında bize çekici gelen tüm özellikler iyi bir eş konusunda ipucu vermektedir. Çekicilik sadece insana özgü bir durum olmayıp hayvanlarda da aynı şekilde önemlidir. Fiziksel görünüm, tüy, kürk ve yüzgeç yapısı ve rengi son derece önemlidir. Tavus kuşunun tüylerinin görkemli ve renkli oluşu dişi tavus kuşunun dikkatini çekecek ve eş seçiminde ön plana geçecektir. Son zamanlarda bir firavun faresinin farklı bir tür hayvana “ben senin için bir tehdit değilim” sinyalini gösterdiği videoyu sosyal medya hesaplarında görmüşsünüzdür. Bu sevimli firavun faresinin küçük elleri, minik vücudu ve ellerini açıp ters yatması diğer hayvanlar için dikkat çekici değildir, bu nedenle hayatta kalma şansı daha yüksektir. Dış görünüşün ne kadar önemli olduğunu bilmeyenimiz zaten yoktur. Aramızda kitabı kapağına göre yargılanmamalı, insan insandır gibi söylemleri bulunanlar vardır. Ancak kendimizi kandırmamalıyız. İnsanlık için acı deneylerden biri olan Unicef’in 2016 yılında Gürcistan’da gerçekleştirdiği deneyi hatırlayanlarınız vardır. Sosyal deney ilk başta kız çocuklarının eğitimine dikkat çekmek için yapılsa da bazı acı gerçekleri de yüzümüze vurmuştur. Deneyin ilk aşamasında küçük bir kız çocuğu güzel ve temiz kıyafetlerle işlek bir meydana ve bir restorana bırakılmakta. Küçük kızın çevresine zaman geçmeden yardım etmek isteyen, ailesini soran ve gülen gözlerle konuşan insanlar toplanmaktadır. Deneyin ikinci kısmında ise küçük kız bu sefer kötü ve pis kıyafetlerle toplum içine bırakıldığında maalesef görünmez bir çocuğa bürünmektedir ve kızla ilgilenen kimse yoktur[1]. Benzer etki beyaz peçete deneyi olarak geçen bir fenomende de gerçekleşmektedir. Peçete deneyinde ilk başta kırmızı, güzel, pahalı ve kaliteli bir kumaştan peçeteler davetlilerin yakınına koyulmakta ve misafirler bu peçeteden bir tane alıp özenle kullanmaktadır. Deneyin ikinci kısmında ise bu sefer hepimizin kullandığı beyaz kağıt peçeteler yakına koyulmakta ve kırmızı peçetenin aksine bu kez peçeteden çok çok almakta ve buruşturup kenara atmaktadır. Her ne kadar insanları dış görünüşüne göre yargılamanın kötülüğünden bahsetsek de içten içe hepimizin bilişsel önyargıları bulunmaktadır.
Hangi Yüzleri Daha Çekici Buluyoruz?
Hiç şüphesiz beynimizin birinin çekici olup olmadığı kararını yüz yapısı fazlasıyla etkilemektedir. Son on yılda yüz çekiciliği araştırmalarında simetrik yüzlerin daha çekici, üretken daha doğrusu doğurgan bir imaj çizdiğini göstermiştir. Bunun tersine dalgalanan asimetrik (Fluctuating asymmetries (FAs)) yüzler simetrik yüzlere göre daha az çekicidir. İnsan olmayan hayvanların vücut yapılarındaki FA’s gelişimsel dengesizliği ve akraba evliliğininde, homozigotlukta, parazit varlığında, yetersiz beslenme ve kirlilik gibi özellikleri yansıtmaktadır. İnsan vücudundaki FA’s ise akraba evliliği, prematüre doğum, psikosiz ve mental gerilikle artacağından çekicilik olgusundan uzaklaşmaktadır. Aşağıdaki resimdeki kişi aynı olmasına rağmen sağdaki kişinin yüzü daha simetrik olduğundan bize daha sempatik gelmektedir [2].
Şekil 1: soldaki orijinal asimetrik yüz yapısı ve sağdaki simetrik yüz yapısına sahip kadın [2].
Çekicilik algısını etkileyen bir diğer önemli faktör ise ortalamadır. Toplumdaki majör yüz yapısına benzeyen yani ortalama yüze sahip insanlar çekicilik konusunda daha fazla tercih edilmektedir. Ortalama olmayan yüz ise toplum ortalamasından farklı ekstrem karakteri yansıtmaktadır. Bu ortalama genetik çeşitlilikle ilişkilendirilebilir. Yapılan son çalışmalarda ortalama ve heterozigotluk arasında ilişki saptanmıştır. Ortalama yüzlere sahip bireylerde genetik çeşitlilik fazla olduğundan heterozigotlukta artmaktadır. Major histouyumluluk genlerindeki (major histocompatibility complex (MHC)) heterozigotluk immün cevaptaki görevli proteinlerin kodlanması için önemlidir ve bu durum da yüzsel çekiciliği ve ortalamayı pozitif etkilemektedir. Bu durumda MHC genlerindeki bu heterozigotluk bağışıklığı mantıken güçlendireceğinden hastalıklara daha dirençli bir eş seçimi demektir [3]. Diğer bir etmen ise ikincil cinsiyet karakterleridir. Kişinin daha feminen ve maskülen olması her biri için daha çekici demektir. Ergenlik döneminde daha da gelişen belirgin elmacık kemikleri, küçük çene, kaş yapısı ve çene çizgisi çekicilikte önemlidir. Bunun altındaki psikolojik etki bu kişilere daha bebeksi olarak görmemizdir. Ancak evrimsel nedende ikincil cinsiyet karakterlerine sahip kişiler parazit dirençliliği ile bağlantılıdır çünkü testosteron gibi cinsiyet hormonları büyümeyi, immün yetkinliği etkilemekte, östrojen seviyesi de kalça genişliğini etkileyebilmektedir. Testosteronun birçok canlıda immün sistemi etkilediği de bilinmektedir. Erkeklerdeki maskülen çekicilik feminen bireylere göre daha az aydınlatılmıştır. Maskülen çekicilikte çene yapısının rol oynadığı bilinmektedir [2,3].
Cilt rengi ve sağlığı da çekicilikte önemli rol oynamaktadır. Bulgulara göre daha çok heterozigot erkekler daha sağlıklı bir cilde sahiptir. Ciltteki kırmızılık, al al yanakların çekiciliği daha çekici gelmekte çünkü kanda oksijen seviyesinin yüksek ve sağlıklı olduğu mesajını vermektedir. Ciltteki sarılık daha çok diyette alınan sebze ve meyvelerdeki karotenoidleri işaret etmektedir. Tabi bu etmendeki çekicilik makyaj ve kıyafet sektörü sayesinde daha kolay elde edilmektedir [3,4].
Özetle her birimizin çekicilik algısı farklı dursa da hemen hemen aynı kriterlerde insanları eş seçiminde daha çekici bulmaktayız. Kadınlar daha güçlü ve kollayan bir eş ararken erkekler bilinenin üzerine annelik yapabileceğine inandığı kadınları çekici bulmaktadır. Ve tüm bu kararı hormonlar, simetrik yapılar, renkler ve kemik yapıları gibi basit belirteçler yardımıyla istemsizce yapmaktayız.
.
Referanslar
Eğitim Kolektifi .2019. "Dış Görünüşün Başarıyı Belirlediğinin Beş Acı Kanıtı". 24.03.2023 tarihinde "(egitimkolektifi.com)"web sitesinden erişilmiştir.
Rhodes, G. (2006). "The evolutionary psychology of facial beauty". Annu Rev Psychol. 57:199–226. doi: 10.1111/nyas.12743
Little, A.C. Jones, B.C. Debruine, L.M. Little, A.C. Jones, B.C. Debruine, L.M. (2011). "Facial attractiveness : evolutionary based research Facial attractiveness" . Phil. Trans. R. Soc. B 2011 366, doi: 10.1098/rstb.2010.0404
Rowland, H.M. Burriss, R.P. Rowland, H.M. Burriss, R.P. (2017). "Human colour in mate choice and competition". Phil. Trans. R. Soc. B 372: 20160350. doi.org/10.6084/m9. figshare.c.3735646.