Açlık ve Platform Film İncelemesi

Nagehan Uzuner - İletişim Bilimleri Doktora Adayı, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İletişim Bilimleri Doktora Programı

Açlık

Literatürde yapılan açlık tanımında genellikle yeterli kalorinin sağlanamaması sebebiyle ortaya çıkan kalori eksikliği ile ilişkili sıkıntılara atıfta bulunulmaktadır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), gıda yoksunluğunu veya yetersiz beslenmeyi, kişinin cinsiyeti, yaşı, boyu ve fiziksel aktivite seviyesi göz önüne alındığında, bir bireyin sağlıklı ve üretken bir yaşam sürmek için ihtiyaç duyduğu minimum diyet enerjisini sağlamak için düşük seviyede kalori tüketme olarak tanımlar[1].

Tüm dünyada açlık coğrafi bölgelere bağlı olarak ciddi farklılıklar gösterir. Güney Afrika, Güney Sahra ve Güney Asya'da açlık, ciddi boyutlarda hatta ölümcül seviyelerdedir. Afrika kıtasındaki bu durum, bu kıtadaki yetersiz beslenme ve özellikle çocuklarda gelişim bozukluklarına bağlanmaktadır. Dahası Güney Sahra Dünya'nın en yüksek çocuk ölüm oranına sahipken, Güney Asya ise dünyadaki en yüksek gelişim bozuklukları oranına sahip bölgedir. Ancak Avrupa, Orta Asya, Latin Amerika, Karayipler, Asya kıtası ve Kuzey Afrika’da düşük veya orta açlık düzeyleri görülmekte, bazı sosyal gruplarda ise açlığın yaşandığı da görülmektedir.

COVID-19 salgınının ortaya çıkardığı ekonomik adaletsizlikler ve Afrika kıtasındaki doğal afetler ve krizler, milyonlarca insanı gıdaya erişimde beslenme yetersizliği riskiyle burun buruna getirmiştir. Bu krizlere ilaveten dünyadaki savaşlardan kaynaklı açlık olgusuna iklim değişikliği etkeni de eklenmiştir. 2020 yılındaki Global Hunger Index (Küresel Açlık Endeksi; KAE) rakamları henüz durumu tüm çıplaklığıyla ortaya koyamazken yayınlanan rapor, dünyada yaşanan bu krizlerin milyonlarca insanı ölüm riskiyle karşı karşıya getirdiğini iddia etmektedir[2].

Küresel Açlık Endeksi, açlığı küresel, bölgesel ve ulusal düzeylerde kapsamlı bir şekilde ölçmek ve izlemek için tasarlanan bir araçtır. KAE skorları, açlıkla mücadeledeki ilerleme ve gerilemeleri değerlendirmek için yıllık olarak hesaplanır. KAE, açlığa karşı mücadele konusunda farkındalığı ve anlayışı artırmak, ülkeler ve bölgeler arasındaki açlık seviyelerini karşılaştırmanın bir yolunu sağlamak ve dünyanın açlık seviyelerinin en yüksek olduğu ve açlık seviyelerinin aşılması için ek çabalara ihtiyaç duyulan bölgelerine dikkat çekmek amacıyla ortaya konmuştur. Amaç açlığı tüm dünyada tamamen ortadan kaldırmaktır. Göstergelere ilişkin veriler, Birleşmiş Milletler ve ona bağlı diğer kuruluşların veri toplama kapasitelerinden gelmektedir. Yetersiz beslenme verileri, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından sağlanırken, çocuk ölümleri verileri ise UN IGME’den sağlanmaktadır. Çocuk büyümesi ve yetersiz gelişimi verileri UNICEF, Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization; DSÖ) ve Dünya Bankası'nın (World Bank Organization) ortak veri tabanlarından ve DSÖ'nün sürekli güncellenen Çocuk Büyümesi ve Yetersiz Beslenme Küresel Veritabanından alınmaktadır[3].

Gıdaya erişimdeki yüksek fiyat politikaları, gıda kriziyle mücadelede, yoksul insanlar için daha fazla gıda yardımı yapılmasını gerektirmektedir. Özellikle tarımda, sosyal koruma programlarına, eğitim ve sağlık gibi sosyal alanlara daha fazla yatırım; adil bir dünya ticaret sistemi oluşturmak için çeşitli reformları da beraberinde getirmektedir. Biyo-yakıt politikalarındaki değişiklikler, izlenebilir tarım teknolojileri ve gelişmekte olan ülkelerdeki yoksul insanlar adına çalışan sivil toplum kuruluşlarına daha fazla destek olunması politika yapıcıların öncelikli konuları arasındadır. 2022 KAE raporunda 136 ülkenin verileri değerlendirilmiştir. Birleşmiş Milletler ve ona bağlı kurumların elindeki 121 ülkenin verileri kullanılarak 2022 KAE skorları hesaplanmış ve liste yayınlanmıştır. 15 ülke için veri eksikliği nedeniyle bireysel puanlar hesaplanamamış ve sıralamaları belirlenememiştir. Angola, Sierra Leone, Ethiopia ve Zambia gibi ülkeler açlık sınırında en riskli ülkeler olarak listelenirken yeterli veri alınamayan ülkeler ise geçici olarak önem derecesine göre belirlenmiştir. Listede 4 ciddi ve 4 endişe verici ülkenin yanı sıra 7 ülke için ise geçici de olsa listeye atamaları yapılamamıştır[4].

Şimdi beraber izleyiciyle buluştuğu günden bu yana açlık konusundaki tartışmaları daha da kızıştıran İspanyol yapımı El Hoyo (The Platform) filmine birlikte göz atalım[5].

The Platform Film İncelemesi

Delik anlamındaki İspanyolca orijinal adıyla El Hoyo, İspanyolca konuşulmayan ülkelerde ise İngilizce The Platform olarak lanse edilmiştir. Film Galder Gaztelu-Urrutia tarafından yönetilen 2019 yapımı korku ve bilim-kurgu türündedir. Filme konu olan mekân "Dikey Öz Yönetim Merkezi" olarak tanımlanan kule şeklinde bir yapıdır. Bu kuleyi her katta bir hücresi bulunan dikey bir hapishane olarak tanımlamak yerinde olacaktır. Her hücrede ise iki kişi kalmaktadır. Günde sadece bir kez katlarına uğrayan bu yemek platformu le kendilerine ayrılan iki dakikada beslenmeleri gerekmektedir. Otuz günde bir bu kulenin katları arasında yer değiştiren sakinler, en üst kattaki mutfak tarafından muhteşem yiyeceklerle doldurulup yukarıdan aşağıya doğru, katlar arasında belirli bir süre bekleme yaparak en aşağıya inen bir platform aracılığıyla beslenirler. Kulenin üst katlarında kalan sakinler kendilerine tanınan bu sabit süre içinde yiyebildikleri kadar çok yemek yiyebilirken alt kattakiler ise üst kattakilerden kalan artık yiyeceklerle beslenebilirler. Bu durum da ister istemez katlar arasında çatışmaların çıkmasına sebep olur.

Karakterlerden Goreng, 48 numarayla işaretlenmiş bir hücrede uyanır. Hücreyi paylaştığı arkadaşı Trimagasi, ona "Dikey Öz-Yönetim Merkezinde" yiyeceklerin bir platform aracılığıyla teslim edildiği kule tarzı bir tesiste olduklarını açıklar. Bu platform yukarıdan aşağıya hareket eder ve her katta belirli bir süre durur. Alt katlardaki insanlar, yalnızca yukarıdakilerin bıraktıklarını yiyebilirler. İnsanlar her ay rastgele yeni bir seviyeye atanırlar. Her sakinin buraya gelirken yanında sadece tek bir şey getirmesine izin verilir. Goreng yanında Don Kişot’un romanını, Trimagasi ise kendi kendini bileyen bir bıçak getirmeyi seçer. Bir gün Miharu adında bir kadın kanlar içinde yemek platforuna biner. Trimagasi Goreng’e her ay çocuğunu aramak için bu kadının katlar arasında bu şekilde dolaştığını anlatır.

Goreng'in diploma karşılığında bu kulede altı ay kadar kalmaya gönüllü olduğu, Trimagasi'nin ise adam öldürme suçundan bir yıl hapis cezasını çektiği ortaya çıkar. İlk ay arkadaş olurlar, ancak hücrelerinin karıştırıldığı gün Goreng yatağına bağlanmış olarak uyanır. Yemek platformunun neredeyse tamamen boş olmasının beklendiği 171. Kata atanırlar. Trimagasi, ikisinin de yaşamlarını sürdürebilmek için Goreng'in etinden şeritler halinde kesmeyi planladığını açıklar. Sekizinci günlerindeyken Trimagasi planını uygulamaya başlar ancak platformdan aşağı inerken Miharu tarafından saldırıya uğrar. Miharu Goreng'i serbest bırakır ve Trimagasi'yi öldürür. Miharu, günlerce Goreng'e bakar ve onu Trimagasi'nin etiyle besler, ancak kısa bir süre sonra bu hücreden ayrılır. Goreng'e artık tek ve aynı olduklarını söyleyen Trimagasi'nin halüsinasyonları musallat olmaya başlar.

Üçüncü ayda Goreng, 33. katta Imoguiri adında bir kadın ve köpeğin kaldığı hücrede uyanır. Goreng, bu kadını kuleye gelmeden evvel kendisiyle mülakat yapan yetkililerden biri olduğunu hatırlar. Kadının içerdeki korkunç koşullardan tamamen habersiz olduğunu ve kendisine ölümcül bir kanser teşhisi konduğunda kuleye girmeye gönüllü olduğunu söyler. Imoguiri her seferinde yemeğini belirli bir payda alır ve 34. kattaki sakinlerin de bunu yapmaları için onları ikna etmeye çalışır, ancak reddedilir. İki hafta geçtikten sonra ve Goreng'in yemeğin üzerine dışkılama tehdidi bu kattakileri ikna etmeye yeter. İkili, ikna yöntemleri konusunda tartışmaya başlarlar. Günlerden birinde Miharu bu kata yaralı olarak gelir. Goreng ve Imoguiri onu sağlığına kavuştururlar. Goreng, Imoguiri'ye Miharu'nun çocuğunu aramakta olduğundan bahsedince, Imoguiri, 16 yaşından küçük çocukların tesise girmesine izin verilmediğini söyler. Ayrıca toplam 200 kat olduğunu iddia eder. Goreng, ertesi ay 202. katta uyandığında Imoguiri'nin kendini asarak öldürdüğünü görür. Goreng, eski hücre arkadaşlarının halüsinasyonlarıyla boğuşurken hayatta kalmak için Imoguiri’nin etini yer.

Kuledeki beşinci ayında Goreng’in atandığı 6. kattaki yeni hücre arkadaşı Baharat, talihsiz bir şekilde kaçmaya çalışır. Bir süre sonra kulede 250 kat olduğunu iddia eden Goreng, Baharat'ı da kendisiyle birlikte platformdan aşağı inmeye ve yiyecekleri paylaşmaya ikna eder. Aşağıdaki mahkûmlardan biri, onları panna cottanın olduğu bir tabağa dokunmadan İdare'ye sembolik bir mesaj göndermeye ikna eder. Daha da alçaldıkça, iş birliği yapmayı reddedenlere saldırarak diğer mahkûmlara hayatta kalmaları için yiyeceklerden porsiyonlar dağıtırlar. Yolda saldırıya uğrayan Miharu ile karşılaşırlar ve onu kurtarmaya çalışırlar, Miharu öldürülürken kendileri de ağır bir şekilde yaralanırlar. Goreng ve Baharat platformla beraber alçalmaya devam ederek en sonunda platformun durduğu 333. seviyeye ulaşırlar. Goreng, Miharu'nun kızı olan bir çocuğun yatağın altında saklandığını fark eder. Baharat ile platformdan iner, ancak platformun onları geride bırakarak aşağı doğru devam etmesini sağlar. Baharat'ın isteksizliğine rağmen el değmemiş olan panna cottayı kıza yedirirler. Goreng bayılırken Baharat'ın ona "mesajın kız olduğunu" söylediğini hayal eder. Ertesi gün Goreng, Baharat'ı kanlar içindeyken ölü olarak bulur. Platform geri geldiğinde Goreng çocuğu yanına alır. Beraber çukurun dibine inerler ve burada bir kez daha Trimagasi’nin halüsinasyonunu görür. Ona "mesajın taşıyıcı gerektirmediğini" söyler. Goreng platformdan aşağıya iner ve Trimagasi’nin halüsinasyonuyla birlikte uzaklaşır. Kız platformun tepesine çıkarken izlemek için dönerler.

Sonuç niyetine

Toplumdaki sınıfsal ayrımları ve kaynak kısıtlığı gibi konuları etraflıca ve metaforlar üzerinden anlatan bu distopya filmde tasvir edilen kule şeklindeki hapishanede üst katlarda bulunan mahkûmlar istedikleri yiyecekleri büyük bir aç gözlülük ve iştahla yiyebiliyorlar. Ancak platform aşağı doğru indikçe üzerindeki yemekler azalıyor ve yiyecek artıklarıyla dolu bir platform alt katlara doğru iniyor. Oysa ta en başında herkesin kendisine yetecek kadar yemesi durumunda kuledeki tüm mahkûmların doyacağı miktardaki yemekler platform tarafından herkese sunulmaktadır. Herkes kendisi için gerekenden çok daha fazlasını yemek istediği için alt kattaki mahkûmlara yemek kalmıyor. 30 günün ardından katları rastgele biçimde değiştirilen mahkûmlar da kendilerini bir önceki kaldıkları kattan daha yukarıda bulduklarında ihtiyaçlarından daha fazla yemek yeme eğiliminde oluyorlar. Böylece mahkûmlar arasında hayatta kalmak için insanlık dışı vahşice bir mücadele başlıyor. İçinde oldukları koşullar aynı zamanda dayanışma için de muazzam bir fırsat olmasına rağmen bunu zorlu deneyimler ve kayıpların ardından çok azı gerçekleştirebiliyor. Yönetmen metaforların kullanımıyla bir saat otuz dört dakika boyunca toplumsal bir öz eleştiri yapmayı sürdürüyor. Kısıtlamalara ve kaynak kıtlıklarına karşın bir yandan insanların birbirlerine yardım etmek ve paylaşımcı olmak gibi bir tutum takınabileceklerini bir yandan ise gaddar hatta yamyamlık dahi edebileceklerini çıplak bir şekilde eleştiriyor. Film, sistemin içinde ona hizmet edenlerin bile sisteme yabancı olabildiği, sistemin kuralları en baştan konmuş olsa dahi bazı kuralların bir şekilde ihlal edildiği ya da kuralların uygulanmayabileceği gibi pek çok müphem durumu gözler önüne seriyor. Sonunda sistemi değiştirmek için acı deneyimlerin yaşanması gerektiği görülüyor. Filmin temel eleştirisinin ve dert ettiği konunun kapitalizmin, gelir ve kaynak dağılımındaki adaletsizliğin olduğu gün gibi ortadadır.

Referanslar

1. Naiken, L. (2014). Methodological issues in the estimation of the prevalence of undernourishment based on dietary energy consumption data: a review and clarification. Statistics Division Working Paper no. ESS/14-03, FAO, Rome.

2. Global Hunger Index (2022) Global Hunger Index Resources on Food Crisis and Early Warning Sytems 24 Aralık 2022 tarihinde https://www.globalhungerindex.org/resources.html adresinden erişildi.

3. von Grebmer, K., Bernstein, J., Mukerji, R., Patterson, F., Wiemers, M., Chéilleachair, R. N., ... & Fritschel, H. (2019). Global Hunger Index by Severity, Map in 2019 Global Hunger Index: The Challenge of Hunger and Climate Change.

4. Global Hunger Index (2022) Global Hunger Index Scores by 2022 GHI Rank 24 Aralık 2022 tarihinde https://www.globalhungerindex.org/ranking.html adresinden erişildi.

5. Carlos Juárez (Yapımcı). Galder Gaztelu-Urrutia (Yönetmen). The Platform [Film]. İspanya: Basque Films, Mr. Miyagi Films, Plataforma La Película, A.I.E