Alzheimer Hastalığı
Fatmanur KAYA - Yıldız Teknik Üniversitesi Biyomühendislik
Alzheimer, yaygın görülen bir demans türü olup beyin hücrelerinin yok olmasına neden olan ilerleyici bir nörolojik hastalıktır. Düşünce, hafıza ve davranış fonksiyonlarında azalmaya neden olan bu hastalıkta belirtiler yaşla birlikte yavaş yavaş ortaya çıkar. Hastalık çoğunlukla 65 yaş ve üzerindeki bireyleri etkilese de daha genç başlangıçlı örneklerine de sıklıkla rastlanması nedeniyle bir yaşlılık dönemi hastalığı olarak nitelendirilemez. Şu anda, dünya genelinde 40 milyona yakın Alzheimer hastası olduğunu bilinirken, 2050 yılında bu sayının 115 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Türkiye'de ise halen 600 bin ile 1 milyon arası hasta bulunduğuna ait bir tahmin yürütülürken, 2050 yılında Türkiye’nin dünyada en fazla Alzheimer hastasına sahip 4. ülke olacağı düşünülmektedir.
Alzheimer ismi nereden geliyor?
Hastalığı ilk tanımlayan, Alois Alzheimer isimli Alman nöropsikiyatristidir. 1902 yılında, 51 yaşındaki Auguste Deter isimli hasta, eşi tarafından ilerleyici unutkanlık ve davranış bozukluğu nedeniyle Dr. Alzheimer’a getirilir. Hastayı muayene eden ve takip eden Dr. Alzheimer, 1906 yılında hastanın ölümünü takiben otopsi yapar. Aldığı beyin örneklerinde hastanın korteksinde incelme, hücreler içinde ve çevresinde farklı birikimlere rastlar. Plak ve lif tanımlarını yapan Alzheimer’ın bu buluşu daha sonraki yıllarda tıp kongrelerinde sunulur ve Alzheimer hastalığı olarak bilinir.
Alzheimer nedenleri nelerdir?
Hastalığın nedenleri konusunda herhangi bir kesinlik yoktur. Beyindeki protein birikiminin yanı sıra sinir iletiminin bozulması, beyin hücrelerinin zarar görmesi gibi etkenler nedeniyle yaşanabilir. Bununla birlikte hastalığın ortaya çıkışında risk faktörü olarak değerlendirilen, bir diğer deyişle hastalığın gelişiminde rol oynayabileceği üzerinde durulan olası nedenler şu şekildedir:
• İleri yaş
• Ailede Alzheimer öyküsünün bulunması
• Damar hastalıkları (Kolestrol, tansiyon yüksekliği ve kalp krizi)
• APOE4 taşıyıcılığı
• Uyku düzeni bozuklukları
• Yetersiz fiziksel aktivite
• Yetersiz, dengesiz ve sağlıksız beslenmek
Alzheimer Belirtileri Nelerdir?
Alzheimer, yavaş yavaş ilerleyen bir hastalık olduğu için belirtilerini erken, orta ve ileri dönem olarak incelemek gerekir. Alzheimer evreleri, hastalığın düzeyini tespit etmek açısından önemlidir ve her dönem hastada gözlenen belirtiler daha fazla ağırlaşır.
Erken Dönem Alzheimer Belirtileri
• Olayları unutmak, son konuşulanları dahi hatırlayamamak
• Eşya, adres, lokasyon isimlerini unutmak
• Ruh halinin devamlı değişken olması
• Aynı soruları sık sık sormak
• Devamlı tereddütte olmak ve karar verme konusunda zorlanmak
Orta Dönem Alzheimer Belirtileri
Hafıza sorunları daha da kötüleşmeye başlar. Hastalar yakınlarının, arkadaşlarının ve aile bireylerinin bile isimlerini hatırlamayacak durumdadır. Hasta, aile bireylerinin bakımına muhtaç hale gelebilir.
• Aşırı heyecanlanmak ve sinirli olmak
• Takıntılı, dürtüsel ve tekrarlayan hareketler
• Rahatsız geçen bir uyku süreci
• Halüsinasyonlar görmek, gerçekle hayaldekileri karıştırmak
• Konuşma ve dil sorunları yaşamak
İleri Dönem Alzheimer Belirtileri
Halüsinasyonlar ve ruhsal bunalımlar rutine dönebilir. Hastalar, çevrelerindeki insanlardan şüphe duyarak bazı dönemlerde şiddet uygulamaya bile kalkabilirler.
• Yeme ve yutma zorluğu
• Uzun ve kısa süreli bellekte problemler
• Kilo kaybı veya aşırı yeme rahatsızlığı
• Yardım almadan hareket edememek ve pozisyon değiştirme noktasında güçlük çekmek
• Konuşma kaybı yaşamak
Alzheimer teşhisi nasıl konur?
Birtakım nöropsikolojik ve bilişsel testler yardımıyla ortaya konur. Testler, genellikle hastanın problem çözme, zihinsel işlevsellik, dikkat, dil becerileri ve sayma gibi birtakım yeteneklerini ölçmeyi hedefler.
Psikiyatrik Değerlendirme: Yapılan psikolojik muayene, hastada depresyon gibi semptomları tetikleyen herhangi bir zihinsel sağlık durumunun varlığını tespit etmek içindir.
Beyin Tarama Testleri: Beynin yapısında ve işlevinde tümör gibi farklı bir problemin var olup olmadığı anlaşılmaya çalışılır.
Genetik Testler: Alzheimer probleminin herhangi bir gen kusurundan kaynaklanıp kaynaklanmadığını öğrenmek için uygulanır. Test sonucu, hastanın demans risk grubunda yer alıp almadığını da ortaya koyar.
Diğer Tarama Yöntemleri: Beyin aktivitelerini resimleyen pozitron emisyon tomografisi (PET), manyetik rezonans görüntüleme (MRI), beyni ayrıntılı görüntüleyen bilgisayarlı tomografi (BT).
Saat Çizme Testi: Hastadan saat çizmesi, içine sayıları yerleştirmesi ve söylenen zamanı işaretlemesi istenir. Kişinin bir geometrik beceriyi yapabilmesi (Konstrüksiyonel praksi) onun anlama ve planlama yeteneğine ilişkin bilgi verir.
Alzheimer Tedavisi
Alzheimer hastalığı geri dönüşü olmayan bir hastalıktır ve kesin tedavisi yoktur. Alzheimer’ın ilaç tedavisi rahatsızlığın semptomlarının hafifletilmesini ve eşlik eden hastalıkların tedavisini kapsıyor. Beraberinde hastanın zihinsel kapasitesinin düzeltilmesi ve günlük yaşamının kolaylaştırılması amaçlanıyor.
Hastalığı ortaya çıkaran bazı teorilere bağlı olarak çeşitli ilaçlar geliştirilmiştir. Alzheimer nedeniyle oluşan beyin dokusu kayıplarında öğrenmeden sorumlu asetilkolin maddesi azalırken, ciddi bir iltihap ve dejenerasyon nedeni olarak da glutamat denilen bir maddenin yüksekliği gözlenir. Var olan ilaçlar asetilkolini arttırmaya çalışırken, glutamatı düşürmeyi hedeflemektedir.
Peki Alzheimer’dan nasıl korunuruz?
Tıp bilimine göre, Alzheimer hastalığından koruyan kesin bir husus bulunmamaktadır. Ancak erken yaşlılık dönemlerinde kişilere bunamayı geciktirici birtakım yollar önerilebilir. Bunlardan ilki de kardiyovasküler ve kalp-damar hastalık riskini azaltmak şeklinde açıklanabilir. Çünkü, bu tür kalp ve damar rahatsızlıkları, Alzheimer ve demans riskini yükseltebilir. Ayrıca Alzheimer’dan korunmak için şu hususları da göz önünde bulundurmak gereklidir;
Alkol ve sigara gibi kötü alışkanlıkları bırakmak
Yüksek tansiyondan korunmak ve kan basıncını sıklıkla kontrol etmek
Her gün sebze ve meyveleri içeren Akdeniz tipi bir beslenme alışkanlığı edinmek
Diyabet hastalığından korunmak, hastalığın varlığında da ilaçlarla durumu kontrol altına almaya çalışmak
Her hafta orta yoğunluklu egzersiz programı uygulamak ve 150 dakikalık (2 saat 30 dakika) yürüyüş yapmak
Bolca kitap ve gazete okumak
Müzik aleti çalmak ve herhangi bir müzik dalıyla ilgilenmek
Yüzme sporlarıyla uğraşmak veya yüzme eğitmenliği yapmak
Hobi olarak yazı yazmak ve resim çizmek
Yetişkinlere uygun eğitim ve beceri kurslarına katılmak
Bowling, tenis ve golf gibi spor dallarında oyun oynamak
Yabancı dil öğrenmek
Kaynakçalar
1. Alzheimer Demansı ve Uyku, Dr. Gülçin Benbir, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji ABD Uyku ve Bozuklukları Birimi
2. Yaşlanan dünyanın hastalığı: Alzheimer hastalığı,Ümide Demir Özkay, Yusuf Öztürk, Özgür Devrim Can,Anadolu Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmakoloji AD., Eskişehir
3. Alzheimer Hastalığı ve Egzersiz, Prof. Dr. Füsun UYSAL,İstanbul Florence Nightingale Hastanesi FTR Kliniği
4. Alzheimer Hastalığında Çevre Düzeni, Uzm.Dr.Aslı TUFAN, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi İç Hastalıkları ABD Geriatri BD
5. http://www.alzheimerdernegi.org.tr/hakkimizda/makaleler/ ERİŞİM 20.12.2019