Alzheimer Hastalığı ile En Çok Karıştırılan Frontotemporal Demans (Bunama) Nedir?
Yağmur Kurumuş – İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü
Günümüzde alzheimer hastalığıyla en çok karıştırılan hastalıklardan biri olan frontotemporal demans halk adıyla bunama bir nörolojik hastalıktır. Daha çok ileri yaşlardaki bireylerde görülmesine rağmen genetik anlamda aktarılabilen, çok nadir de olsa genç yaşlarda da görülebilen ve bir hastalıktır. Günümüzde hala sebebi tam olarak açıklanamamakla beraber tedavi konusunda da kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Her tedavi alzheimer veya kanser hastalıklarında olduğu gibi bireyden bireye değişiklik göstermektedir. İlk olarak Arnold Pick tarafından bulunan bu hastalık Pick hastalığı olarak adlandırılmıştır. Daha sonra rahatsızlığın isimi değiştirilmiştir. Bu yazıda hastalığın nörotransmitter maddeler üzerine etkisini, patofizyolojisi, psikiyatrik ve davranışsal belirtileri hakkında birçok bilgi sunmuş olacağım.
Frontotemporal Demans (bunama) frontal ve temporal lobun kesiştiği bölgedeki nöronların dejenerasyon sonucu ölmesi veya ciddi hasar görmesiyle ortaya çıkar. Bu hastalıkta frontotemporal bölgedeki nöronların 70%’i ölür.(4) Alzheimer hastalığında veya diğer demans türlerinde olduğu gibi bellek sorunları bu rahatsızlığın temel bir belirtisi değildir. Frontotemporal demans hastalığının çeşitlerini 3 farklı başlıkta inceleyebiliriz. Birincisi kişilik ve davranış ile ilgili beyin bölgelerinde hasar meydana gelmesinden dolayı ortaya çıkan Frontotemporal Demans’ın davranışsal varyantıdır. Hastalığın bu çeşidinde hijyen alışkanlıklarından düşünce yapısına alışkanlıkların çoğunun ani değişmesi gibi belirtilerin baskın olduğu ve hastanın bu değişimleri kendinde fark edemediği normal olarak gördüğü tespit edilmiştir. İkinci Frontotemporal Demans türü semantik demans veya Frontotemporal Demans’ın temporal varyantı olarak söyleyebiliriz. Hastalığın bu çeşidinde en temel belirti hastanın kelimenin ne anlama geldiğini anlayamamasıdır. (4)Bunun yanında etrafındaki şekillerin eşyaların dahi ne olduğunu anlayamamasıdır. (örneğin bir piramit ve çam ağacı arasındaki farkı anlayamamasıdır). Üçüncü çeşidi ise akıcı olmayan afazi (söz yitimi) olarak adlandırılır. Bu türünde hasta doğru sözcüğü bulmada zorluk çeker konuşmayı sağlayan kaslarda uyumsuzluk başlar ve giderek konuşmakta güçlük yaşamaya başlarlar.
Hastalığın Patofizyolojisi
Yapılan çalışmalarda genetik mutasyonların üzerinde durulmaktadır. Hastalığın patofizyolojisi tam olarak açıklanabilmiş değil yalnız yapılan araştırmalarda olguların %40’ından fazlasında ailesel geçişlidir, %10’unda otozomal dominant kalıtım gösterir.(3) Hastalık on yedinci kromozomda kalıtılan tau proteini genindeki mutasyonların sorumlu olabileceğinin anlaşılmıştır.(3) Daha sonra, ailesel Frontotemporal Demans olgularında 35’den fazla tau mutasyonu saptanmıştır. Tau geni mikrotübül ilişkili bir proteindir.(3) Tau proteinindeki mutasyonlar mikrotübüllerin yapısını değiştirerek nöronal transportu etkilemekte, hatta nöronal ölüme yol açabilmektedir.(1) Daha sonra yapılan çalışmalarda hastalığın tek birden fazla genin mutasyonuyla ilişkili olduğu ortaya çıkmıştır on yedinci kromozomda “progranulin geni mutasyonları ve on dördüncü kromozomda “presenilin 1 geni mutasyonları bunlardan bazılarıdır.(1) Mutasyonların yanında otoimmün sisteminin de bu hastalığa sebep olabileceği varsayımlar arasında bulunmaktadır.(1)
Hastalığın Nörotransmitter Maddeler Üzerinde Etkisi
Özellikle hastalığın davranışsal varyantında nörotransmitter maddelere olan etki belirgin bir şekilde gözlemlenmektedir. Genelde nörotransmitter maddenin reseptörlerindeki azalma ve mekanizmasındaki aksalıklardan ötürü çeşitli olumsuz belirtiler ortaya çıkmaktadır. Hastalarla yapılan çalışmalarda serotonin reseptörlerinde azalma gözlemlenmiş ve serotoninin geri emilimi azalmış bunun sonucunda yeme bozuklukları depresif davranışlar gözlemlenmiştir.(2) Asetilkoline olan etkisi incelendiğinde ise serotoninin aksine belirgin bir değişim gözlemlenmemiştir.(2) Dopamine reseptörlerinde seretoninde olduğu gibi bir azalma gözlemlenmiştir beynin farklı yerlerinde seçici dopamine reseptörlerinin azalmasıyla hastada agresiflik huzursuzluk belirtileri gözlemlenmiş ve dopaminin reseptörlere bağlananmamasıyla ilişkilendirilmiştir.(2) Nöroadrenalin konusunda çalışmalarda kesin bir sonuca ulaşılamamıştır. Glutamin konusunda çalışmalar devam etmekle birlikte bazı çalışmaların sonucunda reseptörlerde azalma fark edilmiştir.(2) Bu azalmanın sonuçları üzerinde çalışmalar hala devam etmektedir.
Hastalığın Piskiyatrik ve Davranışsal Belirtileri
Hastalığın geneline bakıldığında depresyon ve birçok psikolojik rahatsızlık ile karıştırılabilecek çokça belirtisi bulunmaktadır. Bununla birlikte kişilik değişimi, sosyal ve kişisel davranışlarda değişiklik, duygusal kararsızlık ve dili ifade etmede yaşanan güçlükler, algı ve hafıza sorunları bulunmaktadır.(4) Hafıza sorunları kendini daha çok kelimeleri unutma veya günlük yaşantımızda kullandığımız basit bir kelimenin anlamını hatırlayamama yanlış yerde kullanma olarak düşünülebilir. Hastanın hijyen anlayışından insanlarla olan iletişimine kadar sosyal yaşantısında değişimler yaşayabilir. Insanlardan uzaklaşmaya meyilli olup aşırı yeme gibi alışkanlıklar edinebilir. Bazı vakalarda yemek yemeyi unutma şeklinde kendini gösterebilir.
Çoğunlukla Alzheimer hastalığı ile karıştırılsa da belli başlı bilimsel bulgulardan ötürü birbirinden ayrılırlar. Hastalık üzerindeki bilimsel çalışmalar devam etmekte sebepleri ve tedavisi veya belirtilerin minimuma indirgenmesi üzerinde durulmaktadır.
Kaynakçalar
1. Reference, G. (2019). FTDP-17. Retrieved 17 September 2019, from https://ghr.nlm.nih.gov/condition/frontotemporal-dementia-with-parkinsonism-17
2. Onur, E., & Dikmen Yalınay, P. (2011). Frontotemporal Demans ve Psikiyatrik Belirtiler. Retrieved 17 September 2019, from http://www.dusunenadamdergisi.org/tr/DergiPdf/DUSUNEN_ADAM_DERGISI_92091e5751684df4847cc7b3fabea165.pdf
3. ERKOL, G., & KARAALİ SAVRUN, F. (2000). FRONTOTEMPORAL DEMANSLAR. Retrieved 17 September 2019, from http://www.ctf.edu.tr/dergi/online/2002v33/s4/024r1.pdf
4. Kuğu, N., Doğan, O., Kavakcı, Ö., & Terlemez, İ. (2010). Frontotemporal Demans: Bir Olgu Sunumu. Retrieved 17 September 2019, from http://www.dusunenadamdergisi.org/tr/DergiPdf/DUSUNEN_ADAM_DERGISI_6401cd31910447aa8f080e19f1f05880.pdf