Beynimizin Konuşma Bölümü Olmadan Nasıl Yaşarız? - Afazi
Başak Toker, Gebze Teknik Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik
Beyin; günümüz teknolojisinde dahi sırrını koruyan, yaklaşık 1300-1400 gram ağırlığında ve yüzde 69-85’i sudan oluşan bir organdır. Vücudumuzda kapladığı küçük alanın aksine enerjimizin büyük bir yüzdesi yine beyin tarafından kullanılmakta. Yaşamsal faaliyetlerin kontrolünden öğrenmeye kadar birçok fonksiyona sahip bu organla ilgili ise bilgimiz bir hayli kısıtlı.
Bilim insanları eski zamanlardan beri beynin belirli bölgelerinin belirli fonksiyonları olduğunu düşünmüştür. Fakat o zamanların teknolojisiyle kesin olarak belirlemek mümkün olmadığından dolayı bu düşünceler bir süre daha teori olarak kalmaya devam etmiştir. Daha sonra insanlar üzerinde yapılan çalışmalar arttıkça bu teoriler de güçlenmeye başlamıştır. Günümüzde ise konuşma, duyma, görme gibi farklı işlerin farklı beyin bölgeleri tarafından kontrol edildiğini bilmekteyiz.
Peki bu bölgelerden biri olmasa ne olurdu? Beynin tamamı hayati fonksiyonlardan sorumlu değilse, yalnızca konuşma bölgesinde olan bir hasar ile hayatımızı sürdürmemiz gayet mümkün. Peki ya bu hasar tam olarak nasıl bir etkiye yol açar? Bir anda konuşmayı mı unuturuz? Direk ses mi çıkaramayız? Yoksa bütün bunlar da farklı birkaç bölgenin kontrolünde mi?
Afazi (aphasia), konuşma yetisinin kaybına verilen addır. Antik Yunan’da bilim insanları, beyindeki bir hasarın afaziye yol açabileceğini fark ettiler. Fakat bunun tam olarak anlaşılmaya başlanması yüz yıllar sonra oldu. 1836 yılında Marc Dax, düzgün konuşamayan bir grup insanla yaptığı alışmalar sonucunda hepsinin beyninin sol kısmında hasar olduğunu gözlemledi.
1861 yılında ise Fransız bilim insanı Paul Broca’nın çalıştığı hastaneye 51 yaşında bir epilepsi hastası getirildi. Bu hastanın söyleyebildiği tek kelime “Tan” kelimesi idi. Bu durumundan dolayı takma adı Tan olan hasta, Broca’ya getirildikten altı gün sonra öldü. Tan’e otopsi yapan Broca, beyninin genel olarak kötü bir durumda olmasının yanı sıra özellikle sol frontal lobunda belirgin bir lezyon olduğunu gördü. Halihazırda var olan frontal kortexin konuşma ile ilişkili olduğu teorileri de böylelikle doğrulanmış oldu. İlerleyen yıllarda Broca aynı durumdan muzdarip birçok hasta ile çalıştı ve hepsinde aynı bölgede oluşan lezyonlar bildirdi. Bu yüzden de bu bölgeye Broca Alanı, bu bölgedeki bir hasardan kaynaklanan konuşma bozukluğuna ise Broca Afazisi adı verildi.
Bu buluştan 15 yıl sonra Alman bilim insanı Carl Wernicke, beyinde başka bir bölümün daha konuşma problemlerine yol açabildiğini keşfetti. Tahmin edilebileceği üzere bu kısma da Wernicke Alanı, bu bölgedeki hasardan kaynaklanan konuşma bozukluğuna ise de Wernicke Afazisi adı verildi. Wernicke Alanı, Broca Alanı’na göre beynin daha arka ve aşağı kısmında kalıyordu.
İşin ilginç kısmı şuydu ki iki alanda da hasarı olan hastalarda konuşma bozukluğu görülürken, bozukluklar birbirinin aynı olmuyordu. Yani bu iki alan, konuşmanın farklı kısımlarını yönetiyordu. Broca Afazisi’ne sahip hastalar; düzgün cümleler kuramamakla beraber, anlatmak istediklerini bir şekilde karşı tarafa aktarabiliyorardı. Örneğin, “Masada iki kitap var.” cümlesi yerine “Kitap kitap iki masa” şeklinde bozuk da olsa kendilerini ifade edebiliyorlardı. Bunun dışında “evet”, “hayır” kelimelerini ve argo kelimeleri kullanabiliyor, ya da tamamen anlamsız bir kelimeyi tekrarlayabiliyorlardı.
Wernicke Afazisi’ne sahip olan hastalar ise Broca’nın tersine, akıcı cümleler kurabilmelerine rağmen cümleleri bir anlam ifade etmekten fazlasıyla uzak kalıyordu. Örneğin kendisine “Adınız nedir?” diye sorulan bir hastanın cevabı, "Anlıyorum, güzel şeyler, ama alamıyorum. Kabul ediyorum ama alamıyorum." olmuştur. Bu örneklerden de anlaşılacağı üzere, yapılan gözlemler sonucunda Broca Alanı’nın görevi konuşmayı üretmekken Wernicke Alanı’nın görevi nesneleri isimlendirmek ve kelimeleri depolamak olarak tanımlanmıştır.
Bu iki alanın yanı sıra bir de bunları bağlayan ve ‘Arcuate Fasciculus’ adı verilen bir grup sinir fiberleri vardır. Arcuate Fasciculus’un görevi iki alan arasındaki iletimi sağlamaktır. Bu nöronların zedelenmesi ise İletim Afazisi’ne yol açmaktadır. İletim Afazisi olan hastalar hem sağlam bir Broca Alanı’na hem de sağlam bir Wernicke Alanı’na sahip olduklarından dolayı nesneleri adlandırma veya kelimeye dökmekle ilgili temel bir problemleri olmasa da aradaki bağlantı kopukluğu, konuşma bozukluğuna yol açmaktadır. Bu hastalar genellikle kelimeleri tekrarlamakta zorluk çekebilir ve bazı kelimeleri karıştırabilirler.
Afaziye sahip olan hastalar genellikle iyileşme süreçlerinde de sıklıkla problemlerle karşılaşır ve sancılı bir süreç izlerler. Düzelmekte olan hastalar nesneleri adlandırmada zorluk çekebilirler. Buna “Anomik Afazi” denir. Anomik Afazi nadiren de olsa tek başına görülebilse de genelde iyileşmekte olan hastaların geçtiği bir fazdır. Bu hastaların konuşmaları ve anlamaları düzgün olmasına karşın nesnelerin adlarını bilseler dahi hatırlamakta zorluk çekebilirler. Bu kelimelerin yerine ise sıkılıkla “şey” kelimesini kullanırlar. Örneğin “Kitabı çantaya koyar mısın?” demek isteyen bir hasta “Şeyi şeye koyar mısın?” diyebilir.
Kaybolan veya hasar gören nöronların yerine yenisini koymak mümkün olmasa da her geçen gün yeni tedavi yöntemleri geliştirilmektedir. Bunlardan bir kısmı çeşitli ilaçları ve konuşma terapilerini içermektedir. Tamamen iyileşme az sıklıkta görülse de hastalığın şiddetine göre kısmi veya tam iyileşme gerçekleşebilmektedir.
Kaynakçalar
1. Binder, J.R. (2017) Current Controversies on Wernicke’s Area and its Role in Language. Curr Neurol Neurosci Rep, 17, 58
2. Finger, S. (2004). Paul Broca (1824?1880) Journal of Neurology, 251 (6)
3. Fridriksson, J., den Ouden, D. B., Hillis, A. E., Hickok, G., Rorden, C., Basilakos, A., Yourganov, G., & Bonilha, L. (2018). Anatomy of aphasia revisited. Brain : a journal of neurology, 141(3), 848–862.
4. http://www.itfnoroloji.org/semi2/agnozi.htm (24.02.2019)
5. https://web.stanford.edu/class/history13/earlysciencelab/body/brainpages/brain.html (20.02.2020)
6. https://www.acsu.buffalo.edu/~duchan/new_history/hist19c/subpages/wernicke.html (20.02.2020)
7. https://www.nidcd.nih.gov/health/aphasia (22.02.2020)
8-https://commons.wikimedia.org/wiki/File:1605_Brocas_and_Wernickes_Areas-02.jpg