Bir Tutku, Kuş Gözlemciliği
Fatma Gülşen Özkan, Orta Doğu ve Teknik Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Öğrencisi
Kuş sesleri ovalara yayılır. İnsan buna hayran olur bayılır. Bal yapanlar çiçeklere konarlar. Kuzucuklar taze çimen ararlar. Yeşillenmiş ağaçlarda yapraklar. Mis kokuyor amber gibi topraklar (Makam, "Kuş Sesleri Ovalara Yayılır - Selahattin - Rast", 2018).
Birçoğumuzun çocukluğunda duyduğu, eşlik ettiği çocuk şarkısından aşina olduğumuz bu dizeler bazı insanlarda bir tutkuya dönüşmüş ve bir doğa gözlemciliği olan kuş gözlemin temellerini oluşturmuş. Doğa gibi kuşlar da insanların hayranlığını kazanmış ve etkileyicilikleri ile hep bir merak uyandırmışlar. Daha önce "Kuşlarda Cinsel Seçilim" başlıklı yazıda bahsettiğim gibi, kuşlar doğal seçilim ve cinsel seçilim etkisiyle büyüleyici görünümler, davranış ve özelliklere sahip olurlar. Bu davranış ve özelliklerden, insanın sahip olamadığı, uçabilmek becerisi yüzyıllardır insanın ilgisini çekmiş. Ayrıca sesleri, ahenkli uçuşları ile insana huzur veren kuşlar aynı zamanda insana göre daha hızlı yer değiştirebilen ve geniş alanlarda bulunabilen canlılar oldukları içindir ki insanlar onları gözlemlemeyi hobi edinmiş.
Hobi olmakla kalmamış olan kuş gözlemciliği, kuşların ve doğanın korunmasına büyük katkıda bulunmuş. Birçok organizasyon şirketi ve araştırma projeleri kuşları konu edinmiş. Kuş gözlemciler gözlemledikleri kuşların özelliklerini, yer ve zamanı konuyla ilgili siteler aracılığıyla literatüre geçirebilir ve bu kayıtlar bu organizasyon ve projelere katkı sağlayabilir. Bu proje ve organizasyonların hayal ve amaç edindiği insan ve doğanın uyumlu olduğu gelecek için diğer doğa gözlem etkinlikleri gibi kuş gözlem de büyük bir çaba ve etkiye sahip ("eBird - Discover a new world of birding...", 2019). Örneğin kuş gözlemciler, kuşların barındıkları ve üredikleri alanların korunması için de yoğun çaba harcarlar. Önemli kuş alanlarının (ÖKA projesi) izlenmesi, bu alanlara yönelik tehditler konusunda önlemlerin alınması ve bu önemli kuş alanlarının korunması tüm kuş gözlemcilerin katkı verdiği doğa koruma çalışmalarıdır (2019/1).
Bu projeler sayesinde nesli tükenmekte olan birçok kuş türü kurtarılmış. Tür adı Anodorhynchus leari olan Lear'ın Amerika papağanı (Lear's Macav), resimde gördüğünüz tür adı Copsychus sechellarum olan Seyşeller saksağanı-Robin (Seychelles Magpie-robin) bunlardan bazıları (2019/2)
Önemli Kuş Alanları Projesi (ÖKA)
Günün her anı hareketli olabildiklerini düşünürsek kuşların hayatları boyunca bulunabildikleri alan sayısı tahmin edilemeyecek kadar çok. Bu nedenle korunması gereken alanların belirlenmesi, büyük bir role sahiptir. Belirlenen bu alanların korunması ve iyi yönetilmesi, kuşların ve biyolojik çeşitliliğin korunmasına önemli katkı sağlar. ÖKA 1989 yılında Uluslar Arası Kuşları Koruma Konseyi tarafından başlatılmış ve günümüzde dünyanın birçok ülkesinde sürdürülüyor. Türkiye’de ise 1990 yılında Türkiye'nin Önemli Kuş Alanları Projesi yeni önemli kuş alanlarının belirlenmesi, korunması ve izlenmesi için sürdürülen projelerden birisi ("Kuş Gözlemciliği", 2019).
Dünya üzerindeki her yerde kuş gözlemi yapılabilir. Evinizin balkonundan dahi kuşa gözlemciliği yapabildiğiniz gibi bir göl kenarında, deniz sahilinde, ormanda veya parkta da kuş gözlemleyebilirsiniz. Sulak alanlar ve kuş göç yolları üzerinde bulunan alanlar gözlemlenebilir kuş çeşitliliği ve miktarının fazla olduğu alanlardır. Bu nedenle ülkemiz kuş türleri açısından zengin bir ülkedir. Kuş çeşitliliği bakımından çok zengin olan Türkiye’nin barındırdığı kuş türlerinin sayısı Avrupa’nın tamamında var olan kuş türlerinden daha fazladır (Dergisi & Dergisi, "Türkiye'de Kuş Gözlemi", 2018). Ülkemizde Meriç Havzası, İğneada Ormanları, Manyas, Uluabat ve İznik Gölleri, Kızılırmak Deltası, Kelkit Vadisi, Sarıkum Çölü, Doğu Karadeniz ve Ilgaz Dağları, Gediz ve Büyük Menderes Deltaları, Marmara ve Bafa Gölleri, Seyhan, Ceyhan ve Göksu Deltaları, Amanos, Bolkar ve Beydağları, Tuzla Gölü, Yumurtalık Lagünü,Tuz, Akşehir, Eber, Kula, Seyfe, Sultansazlığı ve Palas Gölleri, Munzur Dağları, Bulanık ve Malazgirt Ovası ile Arın, Erçek ve Haçlı Gölleri, Güney Fırat Vadisi ve Birecik Bozkırları kuş gözlem yapılması tavsiye edilen bölgelerdir. ("Türkiye’de Kuş Gözlemi - TR Magazine", 2019).
Yukarıda bahsedilen önemlere ve son yıllarda yoğun ilgiye sahip kuş gözlem nasıl yapılır? Gözleminizi dürbün veya teleskopla yapabileceğiniz gibi çıplak gözle de yapabilirsiniz. Tüm gözlemlerinizi, kuşun davranış ve fiziksel özelliklerini; yer ve zamanı not etmeniz önemli. Böylelikle gözlemlediğiniz kuşun türü ve özellikleri hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz. Elinizde rehber bir kitabın olması işinizi kolaylaştıracaktır. Kuşların tespit etmeniz için duyu organlarınız yeterli olacaktır. Tüm yapmanız gereken sabahlarınıza huzur katan seslerini dinlemek ve ahenkli uçuşlarını seyretmek. Tüm bunları yaparken onlara yaklaşmamak, yaşam alanlarına zarar vermemek ve yüksek ses çıkarmamak, hassas davranmak gerekir. Birçok insanın tutkusu haline gelen kuş gözlemciliğini siz de bir kuş gözlem topluluğuna üye olarak veya bireysel, günlük gezilerle veya kamplarla yapabilirsiniz. Doğanın seslerin tadına varabilirsiniz.
Kaynakçalar
Makam. (2018, March 28). Kuş Sesleri Ovalara Yayılır - Selahattin - Rast. Retrieved November 20, 2019, from https://divanmakam.com/forum/kus-sesleri-ovalara-yayilir-selahattin-rast.24578
eBird - Discover a new world of birding... (2019). Retrieved 19 November 2019, from https://ebird.org/home
(2019/1). Retrieved 20 November 2019, from https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/8563/mod_resource/content/1/13.%20Ku%C5%9F%20G%C3%B6zlemcili%C4%9Fi-2.pdf
(2019/2). Retrieved 20 November 2019, from https://www.birdlife.org/sites/default/files/attachments/BL_ReportENG_V11_spreads.pdf
Kuş Gözlemciliği. (2019). Retrieved 20 November 2019, from https://yigm.ktb.gov.tr/TR-10203/kus-gozlemciligi.html
Dergisi, T. R., & Dergisi, T. R. (2018, January 2). Türkiye'de Kuş Gözlemi. Retrieved November 20, 2019, from http://trdergisi.com/turkiyede-kus-gozlemi/.
Türkiye’de Kuş Gözlemi - TR Magazine. (2019). Retrieved 20 November 2019, from http://trdergisi.com/turkiyede-kus-gozlemi/.