COVİD-19 ilişkili Göz Hastalıkları, Tedavi ve Korunma Yöntemleri
Güncelleme tarihi: 19 Şub 2021
Dr. Uğur Tunç - Sağlık Bilimleri Üniversitesi Beyoğlu Göz SUAM, Göz Hastalıkları
Yeni tip Koronavirüs (COVİD-19) ilk olarak Aralık ayının sonlarına doğru Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkmış ve kısa sürede dünyanın geri kalanına yayılarak pandemi haline gelmiştir. Hastalıkta etkilenen primer organ akciğerler olmakla birlikte; ciddi hastalık tablosu pnömoni, akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS) ve hiperkoagülasyon ile karakterizedir.[1] En sık semptomları ise ateş (%98), öksürük (%76) ve nefes darlığı (%55) şeklindedir. Kişiden kişiye bulaşın solunum yolu ile olduğu düşünülmektedir. Fakat buna ek olarak damlacık, el ile temas ve konjonktivadan da primer bulaş olabileceği ile ilgili hipotezler mevcuttur.[2] Bu anlamda hastalığın bulaş yolu hala tam olarak ortaya konmuş değildir. Daha önce başka bir koronovirüs tipi olan SARS-COV-1’in; tüm korunma önlemleri olan fakat gözlük koruması olmayan sağlık çalışanlarına virüsün göz/konjonktiva yolu ile bulaşabildiği gösterilmiştir.[3] Virüsün akciğer epitel hücreleri içine girmek için tutunduğu insan anjiotensin reseptörü-2 (ACE-2) gözde retina [4], koroid [5] ve konjoktivada [6] mevcuttur. Bu bağlamda; gözlerin COVİD-19’un primer bulaş yollarından biri olabileceği düşünülmektedir.
COVİD-19 hastalarında yapılan çalışmalarda gözde saptanan en sık hastalık konjonktivittir.[7] Hastalarda saptanan en sık semptomlar ise; gözde kızarıklık (hiperemi), sulanma, ışık hassasiyeti, yabancı cisim hissi ve göz kapağı ödemi şeklindedir (Şekil 1,2). Hastalığın göz ile ilişkisinin araştırıldığı birçok çalışma olmakla birlikte bunlardan 1099 ile en yüksek hasta katılımının olduğu çalışmada; COVİD-19 hastalığı Polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) testi ile konfirme edilmiş hastaların %0,8’ inde oküler semptom saptanmıştır [8] Bunun ile birlikte yapılmış çalışmalar arasında COVİD-19 hastalarından alınan konjonktival örnekte PZR pozitifliği en fazla %3,3 olarak bildirilmiştir.[9] Oküler semptomların görüldüğü hastalarda klinik tablonun daha ciddi seyrettiği ile ilgili görüşler mevcuttur. Bunun ile ilgili yapılan bir meta-analiz çalışmada; konu ile ilgili 3 çalışma ele alınmış ve COVİD-19 ilişkili konjonktivitin ciddi hastalık ile ilişkili olabileceği dile getirilmiştir.[10] Görüldüğü gibi hastalığa bağlı konjonktivit bulguları diğer virüslere bağlı konjonktivit tablolarından farklı değildir. Bunun yanında COVİD-19 hastalarında kırmızı göz hem oküler enfeksiyonun habercisi hem de hastalığın seyri ile ilgili bir belirteç olabilir.
Viral konjonktivitlerde olduğu gibi COVİD-19 ilişkili konjoktivitte tedavi yaklaşımı hastanın şikayetlerini azaltmaya yöneliktir. En sık konjonktivite neden olan etkenler virüslerdir. Bunlardan en sık karşılaştığımız çift zincirli bir DNA virüsü olan Adenovirüs’ tür.[12] Antibiyoterapi viral enfeksiyonlarda etkin bir tedavi olmamasına rağmen sıklıkla reçete edilebilmektedir. Bunun nedeni çoğu viral konjonktivitin klinik olarak bakteriyel konjonktivitten ayrılamamasıdır.[12] Bunun dışında tedavi genel olarak soğuk uygulama, suni gözyaşı ve gerektiğinde anti-histaminik (anti-alerjik) damlalar olarak sıralanabilir.[13] Şu An için; bu tedavi modelinin COVİD-19 ilişkili konjonktivitte de geçerli olduğu söylenebilir.
Hastalığın sistemik tedavisinde viral yükü azalttığı gerekçesiyle özellikle ilk zamanlarda oral hidroksiklorokin tedavisi tercih edilmiştir.[14] Sıtma ilacı olarak da bilinen bu ilaç aslında birçok romatolojik hastalıkta anti-inflamatuar etkisi nedeniyle de kullanılmaktadır. Hidroksiklorokin tedavisine bağlı retina toksisitesi meydana gelebileceği için; uzun süreli tedavi alan hastalar rutin göz muayenesi ile takip edilmesi önerilmektedir.[15] Fakat COVİD-19 tedavisinde kullanılan doz 5 mg/kg olup; retina toksisitesi için sınır değer kabul edilen 6,5 mg/kg’ ın altındadır. Bu nedenle COVİD-19 hastalarında hidroksiklorokin tedavisine bağlı retinal toksisite beklenmemektedir.[16]
Genel popülasyonda göz yolu ile bulaş için; sosyal mesafenin korunması ve kapalı alanlarda uzun süre toplu halde bulunulmaması dışında ek bir öneri mevcut değildir. Hastalığın kontakt lens kullanımına bağlı el göz temasından bulaşabileceği ile ilgili kesin kanıtlar olmamakla beraber; genel eğilim kontakt lens kullanıcılarının kullanım öncesi hijyene hassasiyet göstermeleri ve eğer mümkün ise kontakt lens kullanımına ara vermeleri şeklindedir. Yapılan bir çalışmada Ortadoğu Solunum Sendromu Coronavirus (MERS) hastalarına bakım yapan ve koruyucu gözlük dahil koruyucu ekipman kullanan sağlık çalışanlarının kanlarında virüse karşı antikor saptanmamıştır.[17] Bu bağlamda; koruyucu gözlük kullanımı özellikle hasta muayenesi sırasında hasta ile yakın pozisyonda olması gereken sağlık çalışanlarına (göz, kulak burun boğaz, diş hekimleri vb.) önerilmektedir. Ve son olarak şunu da eklemek isterim ki; COVİD-19’u dünyaya ilk duyurmaya çalışan ve sonrasında COVİD-19 nedeniyle hayatını kaybeden Li Wenliang da bir göz hekimi idi.
COVİD-19 pandemisinde canı pahasında çalışan tüm sağlık çalışanlarına saygı ve hürmetle, sağlıkla kalın.
Referanslar
1. Violi F, Pastori D, Cangemi R, Pignatelli P, Loffredo L. Hypercoagulation and Antithrombotic Treatment in Coronavirus 2019: A New Challenge. Thromb Haemost. 2020;
2. Li JPO, Lam DSC, Chen Y, Ting DSW. Novel Coronavirus disease 2019 (COVID-19): The importance of recognising possible early ocular manifestation and using protective eyewear. British Journal of Ophthalmology. 2020.
3. Raboud J, Shigayeva A, McGeer A, Bontovics E, Chapman M, Gravel D, et al. Risk factors for SARS transmission from patients requiring intubation: A multicentre investigation in Toronto, Canada. PLoS ONE. 2010.
4. Senanayake PDS, Drazba J, Shadrach K, Milsted A, Rungger-Brandle E, Nishiyama K, et al. Angiotensin II and its receptor subtypes in the human retina. Investig Ophthalmol Vis Sci. 2007;
5. Wagner J, Danser AHJ, Derkx FHM, De Jong PTVM, Paul M, Mullins JJ, et al. Demonstration of renin mRNA, angiotensinogen mRNA, and angiotensin converting enzyme mRNA expression in the human eye: Evidence for an intraocular renin-angiotensin system. Br J Ophthalmol. 1996;
6. Sun Y, Liu L, Pan X, Jing M. Mechanism of the action between the SARS-CoV S240 protein and the ACE2 receptor in eyes. Int J Ophthalmol. 2006;
7. Ozturker ZK. Conjunctivitis as sole symptom of COVID-19: A case report and review of literature. Eur J Ophthalmol. 2020;
8. Guan W, Ni Z, Hu Y, Liang W, Ou C, He J, et al. Clinical Characteristics of Coronavirus Disease 2019 in China. N Engl J Med. 2020;
9. Xia J, Tong J, Liu M, Shen Y, Guo D. Evaluation of coronavirus in tears and conjunctival secretions of patients with SARS-CoV-2 infection. J Med Virol. 2020;
10. Loffredo L, Pacella F, Pacella E, Tiscione G, Oliva A, Violi F. Conjunctivitis and COVID-19: A meta-analysis. J Med Virol. 2020 Sep;92(9):1413-1414. doi: 10.1002/jmv.25938. Epub 2020 May 22. PMID: 32330304; PMCID: PMC7264785.11.
11. Navel V, Chiambaretta F, Dutheil F. Haemorrhagic conjunctivitis with pseudomembranous related to SARS-CoV-2. Am J Ophthalmol Case Reports. 2020;
12. O’Brien TP, Jeng BH, McDonald M, Raizman MB. Acute conjunctivitis: Truth and misconceptions. Current Medical Research and Opinion. 2009.
13. Skevaki CL, Galani IE, Pararas M V., Giannopoulou KP, Tsakris A. Treatment of viral conjunctivitis with antiviral drugs. In: Drugs. 2011.
14. Colson P, Rolain JM, Lagier JC, Brouqui P, Raoult D. Chloroquine and hydroxychloroquine as available weapons to fight COVID-19. Int J Antimicrob Agents. 2020.
15. Lozier JR, Friedlaender MH: Complications of antimalarial the- rapy. Int Ophthalmol Clin. 1989;29:172-178.
16. Allahdina AM, Stetson PF, Vitale S, Wong WT, Chew EY, Ferris FL, et al. Optical coherence tomography minimum intensity as an objective measure for the detection of hydroxychloroquine toxicity. Investig Ophthalmol Vis Sci. 2018;
17. Wiboonchutikul S, Manosuthi W, Likanonsakul S, Sangsajja C, Kongsanan P, Nitiyanontakij R, et al. Lack of transmission among healthcare workers in contact with a case of Middle East respiratory syndrome coronavirus infection in Thailand. Antimicrob Resist Infect Control. 2016;