Diyabetin Beyne Olan Etkisi ve Diyabet İstatistikleri
Ebrar Güneş - İstanbul Teknik Üniversitesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik
Her makine gibi biz canlı makinelerin de çalışmak için enerjiye ihtiyacı vardır. Enerjiyi, aldığımız besinleri dönüştürerek elde ederiz. Bu enerji mekanizması canlılarda sorunsuz bir şekilde çalışmalıdır çünkü olası bir aksaklık neredeyse bütün doku ve organları etkilemektedir. Sistemin aksamaması için vücut temel enerji kaynağı olan glikozu karaciğer, kas ve diğer bazı yapılarda depolama ve farklı maddeleri glikoza dönüştürme yetisine sahiptir. Bu sistemde büyük görev üstlenen maddelerden birisi insülindir. İnsülin, pankreas tarafından salgılanan bir hormon çeşiti olup kanda dolaşan glikozun hücrelere taşınmasında görev alır. Yanlış beslenme sonucu kan şekerinin çok fazla yükselmesine tepki olarak pankreastan daha fazla insülin salgılanacaktır. Sürekli olarak yüksek insülin seviyelerine maruz kalan hücreler, yüzeylerindeki insülin reseptörlerinin miktarını azaltarak insüline karşı duyarsız hale gelirler. Bu duruma ise “insülin direnci” denir. Pankreas çok fazla çalışır, insülin de azami miktarda üretilir fakat hücreler insüline cevap vermezler. Bu durumda “Tip-2 Diyabet” olarak adlandırılan şeker hastalığı meydana gelir.[1]
İnsanlar vücutlarının fiziksel görünümü veya kalp damar rahatsızlıklarının önlenebilmesi adına diyetlerini düzenlerken vücuda giren besinlerin beyin ve sinir sistemine etkisi çoğunlukla göz ardı ederler. Halbuki yapılan çalışmalar beyin hastalıklarının beslenme ile yakından ilişkili olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durum incelendiğinde diyabet ve Alzheimer arasındaki ilişkiyi ortaya koyan çalışmalar dikkat çeker. İnsülin direncinin Alzheimer hastalarının beyninde görülen plakların oluşumunu tetiklediği görülmüştür.[2] Protein birikimi ile oluşan bu plaklar, beyne saldırarak normal beyin hücrelerinin yerini alır. Japonya’da yapılan bir çalışmada 60 yaşlarında 1000 kişilik kadın ve erkekten oluşan bir grup ile çalışılmış ve 15 yıl içerisinde Alzheimer hastalığı geliştirmeleri incelendiğinde şeker hastalığına sahip katılımcıların diğer katılımcılara göre 2 kat daha riskli olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca herhangi bir bunama türünün görülme ihtimalinin de 1,75 kat daha fazla olduğu tespit edilmiştir.[3] Yapılan bir başka çalışmada ise Tip-2 diyabet hastası olan bireylerin olmayan bireylere göre bunama gözlenmesi %73 daha fazla olduğu gösterilmiştir.[4] Yaffe K. ve arkadaşlarının yaptığı başka bir çalışmada bilişsel performans üzerine yoğunlaşılmış, 3069 yaşlı birey ile çalışılmıştır. Araştırmanın başlangıcında 717 katılımcı şeker hastası olarak kaydedilmiştir. 9 yıl boyunca şeker hastalığına sahip bireylerde artış gözlemlenmiş ve 9 yılın sonunda veriler incelendiğinde şeker hastalığına sahip bireylerin bilişsel fonksiyonlarının genel sağlık durumları iyi olan bireylere göre yetersiz olduğu kanıtlanmıştır.[5] Enzinger C. ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada Hemoglobin A1C değerine bağlı olarak beyin boyutlarında görülen değişimler incelenmiştir. Hemoglobin A1C yani kan şekerine bağlanan hemoglobin, şeker hastalığı tanısı koymak veya şeker hastalığında tedavinin etkinliğini ölçmek için kullanılan bir kan tahlilidir.[6] Çalışmanın sonucunda Hemoglobin A1C seviyesinin beyin dokusu kaybıyla yakından ilişkili olduğu gösterilmiştir, ve Hemoglobin A1C seviyesi ne kadar yüksekse doku kaybı o kadar ciddi düzeydedir.[7] Bir diğer çalışma da normal kilolu, fazla kilolu ve obez olmak üzere toplamda 94 kişinin beyin görüntüleri incelendiğinde obez olan kişilerin normal olanlara göre %8 oranında beyin dokusu kaybı varken fazla kilolu kişilerin ise normal insanlara oranla %4’lük bir doku kaybı söz konusudur. Bu doku kaybının büyük bir bölümünün hafıza işlevlerini yöneten bölgede meydana geldiği belirtilmiştir.[8] Bu çalışmalara ek olarak şeker hastalığı sonucu oluşan bilişsel bozukluk riskinin yaş ile de bağlantısı vardır, altmış beş yaş öncesinde şeker hastalığına sahip olmak, bilişsel bozukluk riskini ciddi oranda arttırmaktadır.[9] Çalışmalar dikkate alınıp raporlar incelendiğinde beklenildiği gibi obezite, diyabet ve nörolojik rahatsızlıklar birbirleriyle bağlantılı olarak günden güne artış göstermektedir.[6]
Uluslararası Diyabet Federasyonunun 2019 verilerine göre dünyada yetişkin yaş aralığı içerisinde (20-79) 463 milyon kişi diyabet hastasıdır. Ve geçtiğimiz yıl 4,2 milyon kişi diyabetten ötürü hayatını kaybetmiştir. Federasyon 2045 yılı için ön gördüğü değerler, dünyadaki insan nüfusunun 9,5 milyar ve yetişkin nüfusun 6,4 milyar olduğunu ve 700,2 milyon insanın diyabet hastası olacağını öngörmektedir. Rapor, 2045 yılındaki en fazla diyabet hastasına sahip 10 ülke arasında 10. Sıranın Türkiye’ye ait olacağını öngörmektedir.
Şekil 1: 2019, 2030 ve 2045’te Diyabetli Yetişkin Sayısının En Çok Olduğu 10 Ülke ya da Bölge[10]
Türkiye 2019 verilerine göre Avrupa’da diyabet sıralamasında 6,6 milyon yetişkin ile 3. sıradadır. İlk sırada Almanya (9,5 milyon), 2. sırada ise Rusya (8,3 milyon) bulunmaktadır. Türkiye Avrupa’da diyabetli hasta sayısında 3. sırada olmasına rağmen diyabetli hasta sayısındaki artış oranında yani diyabetin yaygınlaşması oranında ilk sırada yer alır.[10] Türkiye Diyabet Vakfı’nın verilerine göre Türkiye’de her 6 yetişkinden 1’i diyabet hastasıdır.[11]
Sonuç olarak Türkiye’de ve Dünya’da diyabet ciddi bir sorundur. Gün geçtikçe hasta olan insan sayısı artmakta ve bunun önü alınamamaktadır. İnsanlar beslenme alışkanlıklarını değiştirdikleri zaman verilerde umut verici sonuçlar beklenmektedir. Diyabetin beyinde bıraktığı hasarlar göz ardı edilmesine rağmen, araştırmalar aralarındaki yakın ilişkiyi her defasında kanıtlamaktadır ve yukarıda belirtilen çalışmalara ek yüzlerce çalışma vardır.
Referanslar
1) Lin, Y., & Sun, Z. (2009). Current views on type 2 diabetes. Journal of Endocrinology, 204(1), 1–11. doi:10.1677/joe-09-0260
2) Janson, J., Laedtke, T., Parisi, J. E., O’Brien, P., Petersen, R. C., & Butler, P. C. (2004). Increased Risk of Type 2 Diabetes in Alzheimer Disease. Diabetes, 53(2), 474–481. doi:10.2337/diabetes.53.2.474
3) Anne Harding, H. (2020). Diabetes doubles Alzheimer's risk - CNN. CNN. Retrieved from https://edition.cnn.com/2011/09/19/health/diabetes-doubles-alzheimers.
4) Biessels, G. J., Strachan, M. W., Visseren, F. L., Kappelle, L. J. & Whitmer, R. A. Dementia and cognitive decline in type 2 diabetes and prediabetic stages: towards targeted interventions. Lancet Diabetes Endocrinol. 2, 246–255 (2014).
5) Yaffe, K., Falvey, C., Hamilton, N., Schwartz, A. V., Simonsick, E. M., Satterfield, S., … Harris, T. B. (2012). Diabetes, Glucose Control, and 9-Year Cognitive Decline Among Older Adults Without Dementia. Archives of Neurology, 69(9). doi:10.1001/archneurol.2012.1117
6) Grain Brain: The Surprising Truth About Wheat, Carbs, and Sugar--your Brain's Silent Killers. New York, NY: Little, Brown and Company, 2013.
7) Enzinger, C., Fazekas, F., Matthews, P. M., Ropele, S., Schmidt, H., Smith, S., & Schmidt, R. (2005). Risk factors for progression of brain atrophy in aging: Six-year follow-up of normal subjects. Neurology, 64(10), 1704–1711. doi:10.1212/01.wnl.0000161871.83614.bb
8) Raji, C. A., Ho, A. J., Parikshak, N. N., Becker, J. T., Lopez, O. L., Kuller, L. H., … Thompson, P. M. (2009). Brain structure and obesity. Human Brain Mapping, NA–NA. doi:10.1002/hbm.20870
9) Roberts, R. O., Geda, Y. E., Knopman, D. S., Cha, R. H., Pankratz, V. S., Boeve, B. F., … Rocca, W. A. (2008). The Mayo Clinic Study of Aging: Design and Sampling, Participation, Baseline Measures and Sample Characteristics. Neuroepidemiology, 30(1), 58–69. doi:10.1159/000115751
10) International Diabetes Federation. (2019). IDF Diabetes Atlas. Ninth Edition. Retrieved from:
https://www.diabetesatlas.org/upload/resources/2019/IDF_Atlas_9th_Edition_2019.pdf
11) Türkiye Diyabet Vakfı. (2013). Türkiye ve Bölge Ülkelerinde Diyabet Sorunu. Retrieved from: http://www.diabetcemiyeti.org/c/turkiye-de-ve-bolge-ulkelerinde-diyabet-sorunu