Göz Hastalıklarında Otolog Serum Uygulamaları

Uğur Tunç - Göz Hastalıkları, Sağlık Bakanlığı Eyüp Sultan Devlet hastanesi

Gözyaşı, kornea ve konjonktiva için çok önemli bileşenleri içermektedir. Kornea epitelinin çoğalması, farklılaşması ve onarımı için gerekli büyüme faktörleri, vitaminler ve nöropeptidler gözyaşı bezinden salgılanmaktadır [1]. Dolayısıyla gözyaşının eksik salgılanması veya bileşiminin bozulması birçok oküler yüzey hastalığının beraberinde getirir. Bunlardan toplum içinde en sık gördüğümüz kuru göz sendromunudur. Fakat bunun yanında, Stevens-Johnson sendromu, Graft-versus Host sendromu, tekrarlayan epitel defekti gibi ciddiyeti daha fazla olan ve görmeyi tehdit eden hastalıklar da mevcuttur [2].

Gözyaşının yerine tam olarak konulması mümkün değildir. Yapay gözyaşları göz yüzeyinin nemlendirilmesi ve yanma-batma gibi şikayetlerin azalmasında fayda sağlayabilmektedir. Fakat içeriğinde büyüme faktörlerinin ve diğer nöropeptidleri barındırmadığı için oküler yüzey epiteli ve goblet hücreleri üzerinde yeteri kadar etkili olmamaktadır. Bu noktada, kan ve plazmadan elde edilen damla formları gündeme gelmektedir. Serum, kanın fibrinojen ve şekilli elementlerin ayrılmış halidir (Şekil 1).

Şekil 1: Kanda gerekli işlemler uygulandıktan sonra elde edilen serum örneği.

Serum ve gözyaşı içeriği birbirine oldukça yakındır. Gözyaşı ve serumun içerikleri ile ilgili ayrıntılı bilgi Tablo 1’ de gösterilmiştir [3]. Tabloda görüldüğü gibi; A vitamini, lizozim, transforme edici büyüme faktörü β1 (TGF-β1) ve fibronektin serumda daha yüksek konsantrasyonda iken; immunglobulin A, epidermal büyüme faktörü (EGF) ve C vitamini gözyaşında daha yüksek konsantrasyondadır. Bu kapsamda; serumun A vitamini ve büyüme faktörlerini yüksek konsantrasyonda içermesi sayesinde oküler yüzey hastalıklarında kullanılması gündeme gelmiştir. Literatürde ilk olarak 1984 yılında; Fox ve arkadaşları kuru göz sendromu olan hastalarda otolog serum tedavisini uygulamış ve olumlu sonuçlar elde edilmiştir [4]. Daha sonra yapılan birçok çalışma ile bu sonuç desteklenmiş ve göz alanında otolog serum uygulaması daha yaygın hale gelmiştir. Otolog serumun elde edilmesi için ilk aşamada hastanın antekubital venden 20-40 cc kan alınır. Sonrasında kanda bulaşıcı hastalıklar (Hepatit ve HIV) açısından inceleme yapılır. Kanda pıhtılaşma oluşması için 2-72 saat oda ısısında bekletilir. Son olarak santrifüj işlemi ile (5000 devir-1 saat) serum ayrıştırılır. Uygulama için serum %12.5-25 oranında serum yapay gözyaşı ile dilüe edilir. Elde edilen otolog serum damlasının +4 derecede saklanması önerilir.

Tablo 1: Gözyaşı ve serum içeriklerinin karşılaştırılması.

Garcia ve arkadaşları kuru göz sendromlu hastalarında yaptıkları çalışmada, otolog serum tedavisi ile anestezili ve anestezisiz schirmer test (gözyaşı salgı miktarının ölçümü) sonuçlarında ortalama 3mm, gözyaşı kırılma zamanında 4 saniye artış, rose bengal ve fluoreseinle boyanma skorlarında anlamlı azalma saptamışlardır [5]. 5. Günde 8 kez otolog serum uygulanan kuru göz olgularında günde 3 kez uygulamaya göre daha olumlu sonuçlar alınmıştır. Otolog serum tedavisi ile geçmeyen epitel defektli olguların %70’inde tamamen düzelme olduğu ve kontakt lensle de güvenli bir şekilde kullanılabileceği bildirilmiştir [6]. Otolog serumun kullanım alanı bulduğu diğer oküler yüzey hastalıkları; nörotrofik keratopati, moren ülseri, tekrarlayan epitel erozyonları, superior limbik keratokonjoktivit gibi hastalıklardır [7-10]. Aynı zamanda pterjiyum eksizyonu sonrası nüksü önlemek için otolog serumun faydalı olabileceği ile ilgili çalışmalar mevcuttur [11].

Otolog serum kullanımını kısıtlayan en önemli faktör kontaminasyondur. Bu nedenle kullanım esnasında dikkatli olunmalı ve saklama koşullarına dikkat edilmelidir. Bunun ile birlikte; literatürde otolog serum ile ilgili çok fazla komplikasyon bildirilmemiştir. Diğer kısıtlayıcı faktör otolog serumun hazırlanması için gereken koşulların mevcut olması gerekliliğidir. İlerleyen zamanda otolog serumun hazırlanmasının kolaylaştırılması, saklama süresinin iyileştirilmesi ve kontaminasyonu engellenmesi gibi gelişmeler sayesinde kullanım alanının ve sıklığının artırılması gündemdedir.

Yazıma, tarihimizde kan ürünlerinin göz alanında kullanıldığı ile ilgili ilginç bir tespitte bulunan Sayın Prof Dr Sait Eğrilmez’ in bir makalesinden alıntı yaparak bitireceğim:

“Kazan Big aydur: Muştulık Pay Püre Big oğlun geldi, didi. Pay Püre Big aydur: Oğlum idügin andan bileyim, sırça parmağını kanatsun, kanını destmala dürtsün, gözüme süreyin, açılacak olur ise oğlum Beyrek’dür, didi. Zira ağlamakdan gözleri görmez olmış idi. Destmalı gözine siliçek, Allah Taala’nun kudretiyle gözi açıldı.” (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı -1, Türk Dil Kurumu Yayınları, 8. Baskı Ankara, 2011, Sayfa 151).

Güncel Türkçesi: “Kazan Bey der: ‘Müjde Bay Püre bey, oğlun geldi!’ dedi. Bay Püre Bey der: ‘Oğlum olduğunu şundan bileyim; serçe parmağını kanatsın, kanını mendile silsin, gözüme süreyim, açılacak olursa oğlum Beyrek’tir, dedi. Zira ağlamaktan gözleri kör olmuştu. Mendili gözüne sürünce, Allah Taala’nın kudreti ile gözü açıldı.”

Yukarıda orijinal halini, hemen altında da güncel Türkçeye aktarılmış şeklini verdiğimiz paragraf, “Kitāb-ı Dedem korkud Alā Lisān-ı Tāife-i Oġuzân” ismiyle Dresden Kütüphanesi’nde muhafaza edilen Dede Korkut Kitabı’ndan alınmıştır. Yaklaşık 20 sözcükle, bir körlük türünün, bir kan ürününü göz yüzeyine uygulamakla iyileştirilişi anlatılmıştır [12].

‘Kam Püre Bey Oğlu Bamsı Beyrek’ adlı öyküde oğlunun o kişi olduğundan emin olmak isteyen baba Püre Bey, oğlunun kanının sürdüğü mendili gözlerine sürerek görmesinin şifa bulacağını söylüyor. Bu durum tarihimizde kan ürünü bir materyalin gözde tedavi edici bir etkisi olduğunu görüşünün ilk yazılı hali diyebiliriz. Çok eski bir tarihi olan otolog serum uygulaması ilerleyen zamanlarda tedavi seçeneği olarak çok daha fazla gündeme geleceği öngörülmektedir.

Sağlık ile kalın…

Referanslar

1. Tiffany JM. Tears in health and disease. Eye (Lond). 2003;17(8):923-926. doi:10.1038/sj.eye.6700566

2. Messmer EM. The pathophysiology, diagnosis, and treatment of dry eye disease. Dtsch Arztebl Int. 2015;112(5):71-82. doi:10.3238/arztebl.2015.0071

3. Geerling G, Maclennan S, Hartwig D. Autologous serum eye drops for ocular surface disorders. Br J Ophthalmol. 2004;88(11):1467-1474. doi:10.1136/bjo.2004.044347

4. Fox RI, Chan R, Michelson JB, Belmont JB, Michelson PE. Beneficial effect of artificial tears made with autologous serum in patients with keratoconjunctivitis sicca. Arthritis Rheum. 1984;27:459-61.

5. Liu L, Hartwig D, Harloff S, Herminghaus P, Wedel T, Geerling G. An optimised protocol for the production of autologous serum eyedrops. Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol. 2005 Jul;243(7):706-14.

6. Young AL, Cheng AC, Ng HK, Cheng LL, Leung GY, Lam DS Eye (Lond). The use of autologous serum tears in persistent corneal epithelial defects. 2004 Jun;18(6):609-14.

7. Matsumoto Y, Dogru M, Goto E, Ohashi Y, Kojima T, Ishida R, Tsubota K. Autologous serum application in the treatment of neurotrophic keratopathy.Ophthalmology. 2004 Jun;111(6):1115-20.

8. Mavrakanas NA, Kiel R, Dosso AA. Klin Monbl Augenheilkd. Autologous serum application in the treatment of Mooren’s ulcer. 2007 Apr;224(4):300-2.

9. Ramamurthi S, Rahman MQ, Dutton GN, Ramaesh K. Eye (Lond). Pathogenesis, clinical features and management of recurrent corneal erosions. 2006 Jun;20(6):635-44.

10. Goto E, Shimmura S, Shimazaki J, Tsubota K. Treatment of superior limbic keratoconjunctivitis by application of autologous serum. Cornea. 2001 Nov;20(8):807-10.

11. Pan Q, Angelina A, Marrone M, Stark WJ, Akpek EK. Autologous serum eye drops for dry eye. Cochrane Database Syst Rev. 2017;2(2):CD009327. Published 2017 Feb 28. doi:10.1002/14651858.CD009327.pub3

12. Egrilmez S, Ekici M, Gozen O. First serum treatment of ocular surface disease in written literature. J Ocul Pharmacol Ther 2013;29:288-9.