Glikoz Yerine Yağları Kullanmak: Ketojenik Diyet
Nuralem Tozoğlu - İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik
Son zamanlarda kilo verme diyetlerinde uygulanmaya başlayan adını sıkça duyduğumuz diyet, nedir bu ketojenik diyet?
Uzun zincirli trigliserit diyeti olarak da bilinen ketojenik diyette yağ enerjiinin büyük kısmını oluşturmakta böylece vücut enerji kaynağı olarak yağı kullanmaya zorlanmaktadır. Protein günlük gereksinimi minimum kısmını oluştururken karbonhidratlar ciddi şekilde sınırlandırılmaktadır. [1-3]
Ketojenik diyette lipitten gelen enerjinin lipit dışındakilerden gelen enerjiye oranı 4:1’dir. Genelde ketojenik diyetteki enerjinin makro besin öğelerden karşılanma oranı %80 yağ, % 15 protein, % 5 karbonhidrat olacak şekildedir.[4]
Ketojenik diyet başlangıçta epilepside nöbet başlangıcını azaltmak için tasarlanmıştır. Daha yeni kanıtlar; hareket ve psikolojik bozuklukların tedavisinde ve genel sağlık bakımında etkinliğini göstermiştir. Günlük karbonhidrat alımını 50 gramın altına indiren ketojenik diyet; kilo kaybı, nörolojik hastalıklar, yetişkinlerde duygudurum bozuklukları ve kanserde kullanılan popüler bir diyet yaklaşımıdır. [4]
Ketojenik Diyetin Mekanizmalarına Yeni Bakışlar
Sıkı bir ketojenik diyetin sadece karbonhidrat değil aynı zamanda proteinleri de kısıtladığı unutulmamalıdır. Protein kısıtlamasının karaciğerde endokrin sinyal fibroblast büyüme faktörü 21 in üretimini arttırdığı gösterilmiştir. Endokrin sinyal fibroblast büyüme faktörü 21 adipositlerin glukoz alımını arttırabilir ve kan glukoz seviyelerini azaltabilir.[5]
Son zamanlardaki veriler ketojenik diyet tedavisinin epilepside hastalık değiştirici etkiler yaptığını ve epigenetik mekanizmaların dahil olabileceğini düşündürmektedir. Hastalığın ilerlemesini ertelediği, şiddetli nöbetlerin başlangıcını geciktirdiği (antikonvülsan etki) ve epilepside ani beklenmedik bir ölüm olan SUDEP modelinin ömrünü uzattığı bulunmuştur.[5]
*Dekanoik asit doğrudan AMPA reseptör inhibisyonu yoluyla nöbetleri kontrol eder.
** Laktat dehidrojenazı hedefleyen ilaçlar metabolik bir yolun inhibisyonu yoluyla nöbetleri azaltır.
Ketojenik diyet tedavisi epigenetik bir mekanizmaya dayanan hastalık değiştirici antiepiloptejenik etkiler uygular. Özellikle hamilelikte beynin birincil enerji kaynağı olarak glukozun keton cisimleriyle değiştirilmesinin etkileri tam olarak anlaşılamamıştır.[5]
Epilepsi
Kortikal nöronlardaki anormal ve aşırı elektriksel deşarj sonucu ortaya çıkan ani tekrarlayıcı tanımlanabilen bir olayla tetiklenmemiş nöbetleri ile karakterize bir durumdur. İnsan beyninde glukoz başlıca enerji kaynağıdır. Ancak 24-36 saatlik açlık sonunda vücuttaki glukoz depoları tükenir vücut protein yıkımını önlemek için depoladığı yağları kullanmaya başlar. Yağ asitlerinin β-oksidasyonu sonucunda oluşan asetil- CoA lar daha sonra karaciğer hücrelerinin mitokondrisinde keton cisimlerine dönüştürülür. Yağ asitlerinin aksine keton cisimleri kan- beyin bariyerini geçebilir ve kandaki düzeyleri arttığında kalp beyin ve kas dokularında enerji için kullanılabilir. Ketojenik diyetler açlık sırasında oluşan bu metabolizmayı taklit ederek vücudun metabolizmasında glukoz yerine yağlardan enerji sağlayacak şekilde yönlendiren ve bu şekilde epileptik nöbetlerin kontrolunu sağlayan yüksek yağ orta düzeyde protein ve düşük karbonhidrat içeriğine sahip diyetlerdir.
. Ketojenik diyet epilepsi cerrahisinin uygun olmadığı ve antikonvülsan tedavinin başarısız olduğu veya çok fazla yan etkiye yol açtığı hastalar için kullanılmaktadır. [6]
*Yapılan araştırmalarda iki ya da 3 antikonvülsan ilaç kullandıktan sonra başarısız olunan çocuklarda başlanması gerektiği önerilir.Ketojenik diyette görülen yan etkiler ; asidoviz konstipasyon ketozis hipoglisemi. Ketojenik diyet tedavisi alan hastaların
**% 60 ında trigliserit ve kolestrol seviyelerinde artış görülmüştür.
***AST, albümin ve hemoglobin düzeylerinde anlamlı azalma saptanmıştır.Yaklaşık iki yıl ketojenik diyet uygulayan hastaların nöbet sıklığında %50 oranında azalma görülmüştür.
Nonketotik Hiperglisemi (NKE)
Yeni doğan ve süt çocukluğu döneminde ilerleyici seyir gösteren otozomal resesif geçişli seyrek görülen bir doğumsal metabolizma hastalığıdır. Şiddetli NKE için etkili bir tedavi mevcut değildir. [7]
*Son zamanlarda NKE hastalarında ketojenik diyet; nöbet kontrolünde ve yaşam kalitesinde düzelme olduğunu göstermiştir.
Otizmde Ketojenik Diyet
Ketejonik diyetle birlikte insülin ve leptin seviyelerinde değişiklikler ve serum glukozunda azalma serum keton seviyesi ve mitokondriyal fonksiyonlarda artış olmaktadır. Keton cisimciklerinin enerji kaynağı olarak kullanılması otizmde metabolik bozuklukları azaltarak görülen semptonların azalttığı bildirilmiştir. Otizmli farelerde yapılan çalışmalarda ketojenik diyet uygulanan farelerin sosyal davranışlarında ve öğrenme becerilerinde iyileşme olduğu görülmüştür. Otizmli bireylerin yeme bozukluklarının olması ve düşük vücut ağırlıklarına sahip olmaya yatkınlıklarından dolayı otizmde ketojenik diyetin uygulanması düşündürücü olmaktadır. Tiyamin lipoik asit ve karnitin eklenmesi bu semptonları azaltabilir. Ancak ketojenik diyetten dolayı oluşan dislipidemi ,β - oksidasyon efekti , asidozis , mitokondriyal hastalık ve kardiyovasküler hastalık riskinin değerlendirilmesi gerekmektedir. [8-10]
*Ketojenik diyetin otizmde kesin bir tedavi şekli olduğuna dair kanıta dayalı bir çıkarım henüz yapılamamaktadır.
Migren
Ketojenik diyet kronik migren için beyin uyarılabilirliğini sağlayabilir ve migrende nöroenflamasyona karşı koyabilir. [11]
Duygudurum Bozuklukları İçin Ketojenik Diyet
Son zamanlarda ketojenik diyetin zihinsel bozukluklar üzerindeki rolü araştırılmıştır. Çalışmalar ketojenik diyetin antidepresan ve duygudurum dengeleyici etkilerini göstermiştir. Ancak depresyon veya bipolar bozukluk için klinik çalışma yapılmamıştır. [12]
Alzheimer
Amiloid plaklarında amiloid peptitlerin ve nörofibriler düğümler olarak hücre içi hiperfosforile tau proteinin ilerleyen birikimi, nöron kaybı ve bozulmuş glukoz metabolizması ile görülen nörodejeneratif bir hastalıktır. Demansın en önemli nedenidir.
Alzheimerlı hastaların beynindeki glukoz taşıyıcı GLUT 1 in aşağı regulasyonu nedeniyle azalmış glukoz alımı verimsiz glikozis ve bilişsel eksiklikler ilişkilendirilmiştir.Enerji kaynağı olarak kullanılan keton cisimcikleri glikolitik ATP üretimini azaltır ve mitokondriyal oksidasyon ile ATP üretimini yükseltir. Ketoz, daha yüksek serum yağ seviyeleri ve daha düşük serum glukoz seviyelerini içerir ve apoptoz ve nekroz ile nöron kaybına karşı koruma sağlar.
Alzheimer hastalığının nöropatolojisinde iki temel faktör inflamasyon ve oksidatif strestir.Ketojenik diyetin mitokondriyal fonksiyon ve hücresel metabolizmayı arttırmak için yararlı etkileri vardır.Bilişsel performansın gelişimi ketozisin seviyesine ve süresine bağlıdır.Ketojenik diyet tedavisinin en iyi sonuçları alzheimer hastalarının erken presemtopmatik aşamalarında olması beklenir. [13]
Kanser Tedavisinde Ketojenik Diyet
Ketojenik diyet kanser hücrelerinin ATP üretmek için oksitadik fosforilasyon yerine glikolizi kullandığı Warburg etkisini hedeflemektedir. Bazı kanserler keton cisimlerini metabolize etme yeteneğinden yoksundur. Kanser tedavisinde yağ açısından zengin düşük karbonhidratlı bir diyet uygulamanın mantığı dolaşımdaki glukoz seviyelerini azaltmak ve keton cisimlerini kullandırmaya zorlamaktır. Ayrıca kan şekerini düşürerek kanser hücresi çoğalmasının önemli faktörleri olan insülin ve insülin benzeri büyüme faktörlerini de düşürür. [14,15]
Referanslar
1. Barry Denis,Ellul Sarah,Watters Lindsey,Lee David, Jr. Robert Haluska, White Robin,(2018).The ketogenic diet in disease and development ,Int. J. Of Developmental Neuroscience; 68(1): 53-58 https://doi.org/10.1016/j.ijdevneu.2018.04.005
2. Boison Detlev,(2017),New insights into the mechanisms of the ketogenic diet,PMCID:PMC5409832,30(2):187-192
3. Masood Wajeed,Annamaraju Pavan, Uppaluri Kalyan R,(2020), Ketogenic Diet
4. Ayyıldız Feride, Yıldıran Hilal, Farklı Diyet Modellerinin Bağırsak Mikrobiyotası
Üzerine Etkisi, (2019). Beslenme ve Diyet Dergisi ;47(2):77-86
5. Boison Detlev,(2017),New insights into the mechanisms of the ketogenic
diet,PMCID:PMC5409832,30(2):187-192
6. Epilepsi,Osmangazi Tıp Dergisi,2016;38(özel sayı 1):35-41
7. Akışın Zeynep, Yılmaz Ünsal, Köse Melis, Edizer Selvinaz, Ünalp Aycan, (2019).
Klasik Nonketotik Hiperglisinemi Tanılı Bebekte İlaca Dirençli Epilepsi Tedavisinde Ketojenik Diyet Uygulaması: Bir Olgu Sunumu, Beslenme ve Diyet Dergisi;47(1):100- 104
8. Uçar Kübra, Samur Gülhan,(2017) Otizmin Tedavisinde Güncel Beslenme Tedavisi Yaklaşımları, Beslenme ve Diyet Dergisi;45(1):53-60
9. Aktitiz Selin, Yalçın Ece, Göktaş Zeynep, (2019). Otizm Spektrum Bozuklukları Tedavisinde Beslenme Yaklaşımları, Sağlık Akademisi Kastamonu;4(2):127-143
10. Önal Seda, Uçar Aslı, (2017). Otizm Spektrum Bozukluğu Tedavisinde Beslenme Yaklaşımları, Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi; (1-2-3):179-194
11. Barbanti Piero,Fofi Luisa,Egeo Gabriella,Caprio Massimiliano,(2017). Ketogenic diet in migraine:rationale,findings and perspectives,Neurological Sciences 38:111-115 doi: 10.1007 / s10072-017-2889-6
12. Balanza-Martinez Vicent, Brietzke Elisa,Ho Roger,Gonzalez-Pinto Ana,Mansur Rodrigo B,Mclntyre Roger S., ..., Rosenblat Joshua D.(2018). Ketogenic diet as a metabolic therapy for mood disorders:Evidence and developments, Neuroscience & Biobehavioral Reviews;94:11-16 https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2018.07.020
13.Rusek Marta, Pluta Ryszard, Koziol Marzana. Czuczwar Stanislaw J., (2019). Ketogenic diet in alzheimer’s disease, Int J Mol Sci, 20 (16) doi: 10.3390 / ijms20163892
14. Weber Daniela D, Gohari Sebideh, Kofler Barbara,(2018). Ketogenic diet in cancer therapy, Aging (Albany NY); 10(2): 164–165. doi: 10.18632/aging.101382
15. Oliveira Camila L.P,Mattingly Stephanie,Schirrmacher Ralf,Sawyer Micheal B,Fine Eugene ,Prado Carla, (2018). A nutritional perspective of ketogenic diet in cancer: A narrative review,Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics ; 118(4): 668-688 doi:https://doi.org/10.1016/j.jand.2017.02.003
16. Kapak görseli: https://blog.fitwell.com.tr/ketojenik-diyet-nedir-bilmen-gereken-her- şey-b0b4add3c62e adresinden erişildi.