Hamilelikte Beslenmenin Önemi ve Takviyeler
Yeşim Köylüoğlu - Beslenme ve Diyetetik, Yeditepe Üniversitesi
Vücuttaki her sistemin doğru çalışması için tüm insanların sağlıklı ve düzenli beslenmesi şarttır ve beslenme, hamilelikte de en az normalde olduğu kadar önem arz eder. Yetersiz ya da gereksinimden fazla besin alımı bebekte ciddi hasara sebep olabilir. Maternal enfeksiyon, anemi, erken doğum ve düşük bu hasarlardan bazılarıdır.[1]
Hamilelik boyunca alınması gereken kilo kadınların hamileliğe başlama kilosuna göre değişiklik gösterir. Normal BMI (vücut kitle indeksi) (BMI 20-24,9 kg/m2) ile hamileliğe başlayan kadınlarda ortalama 10-14 kg arası, aşırı kilolu (BMI 25-29,9 kg/m2) hamileliğe başlayan kadınlarda 6,8-11,2 kg arası ve obez (BMI>29,9 kg/m2) hamileliğe başlayan kadınlarda ise 6,8 kg civarı artış normal kabul edilmektedir.[2,3] Normal kiloda hamileliğe başlayan kadınlarda 10-14 kg artış komplikasyonlarda en az risk teşkil etmektedir.[2]
Besinler makro ve mikro olmak üzere ikiye ayrılır. Makro besin öğeleri protein, karbonhidrat ve yağ iken mikro besin öğeleri vitamin ve mineralleri kapsar. Dengeli ve düzenli bir beslenme makro ve mikro besin öğelerinin günlük ihtiyacını karşılar.
Artan günlük kalori ihtiyacının karşılanmasına rağmen mikro besin öğelerinde de eksiklik görülebilir. Her vitamin ve mineralde eksiklik görülmez fakat birden fazlasında eksiklik karşılaşılabilen bir durumdur.[4] Bazı kritik besin eksiklikleri sonucu ise nöral tüp defekti, mortalite, preeklampsi ve erken fetal kayıp gibi ciddi sonuçlar gözlemlenebilir.[1]
Bazı metabolik değişimler sonucu vitamin eksikliği de görülen bir durumdur. Bebek ve annenin artmış metabolik atıklarını vücuttan uzaklaştırmak için böbrekler daha farklı çalışır ve bu folat atılımını artırarak çok ciddi bir komplikasyon olan nöral tüp defektine sebep olabilir. Aynı şekilde gerçekleşen bir başka değişim ise kan hacminin plazmadaki %45-50 artış sonucu yaklaşık %35-40, kırmızı kan hücrelerinin ise %15-20 artmasıdır. Özellikle 3. yani son trimesterda görülen bu değişim kırmızı kan hücrelerinin plazmadan az artması sonucu hemoglobinin düşmesine sebep olur. Aynı zamanda çinkonun zamanla kademeli bir şekilde düşmesi ve geç dönem hamileliğe kadar bir ilişki göstermemesine rağmen magnezyumda düşüş gözlemlenebilir.[4]
Vitamin ve Mineral Eksikliğinde Görülen Komplikasyonlar
Kalsiyum eksikliği çok nadir görülse de hipoparatiroidizm ve beslenmede ileri derece eksik alınması sonucu ortaya çıkabilir. Magnezyum ve kalsiyumun eksikliği hipertansiyon ile ilişkilendirilmiştir. Demir eksikliği diyet ile alımının düşük olduğu zaman ortaya çıkabilir ve anemiye sebep olabilir. Demirin bağışıklık sistemi üzerinde de etkisi vardır ve eksikliği sonucu enfeksiyon hatta maternal ölüm kadar ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Çinko eksikliği demir ve magnezyumun kendi reseptörüne bağlanması ya da diyette alınan çinkonun biyoyararlılığının düşük olması sonucu görülebilir. Çinko eksikliği sonucunda doğumdan sonra anomaliler, karın içi büyüme geriliği, preeklampsi ve erken doğum görülebilir. T hücrelerini etkilediği için de aynı zamanda bağışıklık sisteminde etkin bir rol oynamaktadır. İyot eksikliği ölü doğum, kretenizm ve zeka geriliğine, selenyum eksikliği ise keshan hastalığına yol açabilir. İyot ve selenyum eksikliği özellikle Çin ve çevresinde görülmektedir ve sebeplerinden birisi topraklarının selenyum ve iyottan yetersiz olmasıdır.[4]
Hamilelikte Uyulması Gereken Beslenme Müdahaleleri
Nöral tüp defektinin önlenmesinde hamilelik başlamadan önce günde 400 ila 800 mcg folik asit takviyesi tavsiye edilir. Doktor kontrolü şarttır.[5]
Alkol tüketimi yasaktır. Fetal alkol sendromuna yol açar.[5]
Sigara kullanılmamalıdır.[5]
Eğer fazla kiloluluk ya da obezite mevcutsa hamile kalmadan önce normal BMI’ye yaklaşması ya da inmesi hamilelik sürecini olumlu etkileyecektir.[5]
Mikrobiyal risk taşıdığı için çiğ köfte, suşi gibi çiğ et içeren yiyeceklerden kaçınılmalıdır.
Az pişmiş et, tavuk ve balıklar tüketilmemelidir.
Bitki çayları olumsuz etkide bulunabileceği için tüketilmekten kaçınılmalıdır.
Pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri tüketilmemelidir.
İçerisinde çiğ yumurta bulunan tatlı ve soslar tüketilmemelidir.
Kafein içerikleri açısından çay ve kahve tüketimi sınırlandırılmalıdır.
Basit şekerler (pasta, börek, kek..) tüketilirken fazla kaçırılmamalıdır onun yerine kompleks karbonhidratlar tercih edilmelidir.
Doymuş yağlar yerine çoklu doymamış yağlar tercih edilmelidir.
Çok tuzlu gıdalardan kaçınılmalıdır. (Ör: Turşu, şarküteri ürünleri.)
Sonuç
Beslenme her birey için dikkat edilmesi gereken bir konudur ve hamilelikte gösterilen özen artırılmalıdır. Doğum sırasında ya da gebelik sürecinde önlenebilir beslenme kaynaklı sorunlara bir diyetisyen ve doktor tarafından gecikmeden müdahale edilmelidir. Mümkünse gebelik önceden planlanmalı ve hamile kalmadan önce gebeliğe daha uygun bir şekilde başlanmalıdır. Doktor kontrolünde folik asit ve eksikliği durumunda başka mineral, vitamin desteği sağlanmalıdır. Gebe kalacak kişi hamilelikte beslenmenin nasıl olacağını ve neler tüketip neleri tüketmemesi gerektiğini bir diyetisyen tarafından detaylıca öğrenmelidir ve gerekirse süreci birlikte çalışarak geçirmelidir.
Referanslar
1. Zelalem, A., Endeshaw, M., Ayenew, M., Shiferaw S. and Yirgu R. (2017). Effect of Nutrition Education on Pregnancy Specific Nutrition Knowledge and Healthy Dietary Practice among Pregnant Women in Addis Ababa. Clinics Mother Child Health, Vol: 14 Issue: 3
2. Williamson, C. S. (2006). Nutrition in pregnancy. British Nutrition Foundation Nutrition Bulletin, 31, 28–59.
3. Guelinckx, R. Devlieger, K. Beckers and G. (2008). Vansant. Maternal obesity: pregnancy complications, gestational weight gain and nutrition. Obesity Reviews, 9, 140–150.
4. Ladipo O. A. (2000). Nutrition in pregnancy: mineral and vitamin supplements. The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 72, Issue 1, 280-290.
5. Erin K. B. (2019) Bilimsel Veriler Işığında Gebelik Öncesi Takip (Chapter 23). Scientific Developments (336-344). Ankara: Gece Akademi, Dizgi Birimi.
6. Şekil 2 ve 3: Güler, B., Bilgiç, D., Okumuş, H. and Yağcan H. (2019). Gebelikte Beslenme Desteğine İlişkin Güncel Rehberlerin İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 12 (2), 143-151.