Hemşirelikte Ultrasonografi Kullanımı

Kemal YILMAZ – Uzman Hemşire (Hemşirelik Esasları AD.), Acil Tıp Hemşiresi, Ege Üniversitesi Hastanesi

Ultrasonografi kullanımı klinik olarak tanı ve tedaviye yardımcı olmak amacıyla 1980 yıllardan bu yana klinik ortamda kullanılmaktadır. Ultrasonografi yoğunluğu farklı olan dokulara ulaşan yüksek titreşimli ses dalgalarının görüntü olarak dönüşümünü temel alan bir görüntüleme yöntemidir. Ultrasonografi, radyolojik x ışınlarının görüntüleme yönteminin aksine ses dalgalarının basınç farkı değişimlerinin ortaya çıkardığı mekanik bir dalga boyu ile görüntü oluşturmasıdır. Ultrason dalgasının sıklığı, 1 saniyede ortaya çıkan döngülerin veya basınç değişimlerinin sayısından meydana gelir. Birimler saniyedeki döngüler veya hertz ile ölçülür. Frekans ise sesin hareket ettiği ortam tarafından değil, yalnızca ses kaynağı tarafından belirlenir. Ultrason çalışma prensibinde var olan işitme dalgalarının insan işitme üst sınırı olan 20 kHz'i aşan bir frekansa sahip sestir. Klinik amaçlı kullanılan tipik ultrason frekansları ise 2 MHz ila 10 MHz aralığındadır. Ultrason dönüştürücüler elektriği mekanik enerjiye dönüştürür ve piezoelektrik prensip üzerinde çalışır. Bu çalışma prensipleri üzerinde ultrasonografi genellikle parankimal organların ve yumuşak dokuların incelenmesinde kullanılan bir tanı yöntemidir [1,2].

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte yatak başı ultrasonografi cihazları acil tıbbi durumlarda tanı ve tedaviye yardımcı olarak kullanılmaktadır. Acil servislerde ultrasonografi kullanımı maliyeti düşük, ek donanıma ihtiyaç duyulmayan, taşınabilir ve ulaşılması kolay olan, hastada herhangi bir yan etkisi olmayan, tekrarlanabilen, zararlı radyoaktif madde içermeyen, kolay uygulanabilir olması gibi avantajları ile tercih edilen bir yöntemdir [3,4]. Hemşirelikte ultrasonografi kullanımı son yıllarda artış göstermektedir. Ultrasonografide belirli klinik soruları yanıtlamak için soruna odaklanılmış gerçek zamanlı olarak oluşan görüntünün yorumlanması hemşirelere rehber olmaktadır. Hemşireler intravenöz katater girişimi, travma vakalarında kırık ve yabancı cisim tanılama, diyaliz ünitelerinde vena cava çapının ölçümünde ve nazogastrik tüp yeri doğrulamada ultrasonografi cihazı kullanmaktadır [5-7]. Belirli bir sorun üstüne odaklanılarak yapılan ultrasonografide tanısal doğruluğun artması, patolojik olan hastalar arasında ayrım yaparak oluşan görüntünün doğru yorumlanması ultrasonografi kullanıcı hemşirelerin eğitim ve pratik oranlarının artmasına bağlı olduğu bilinmektedir. Bundan dolayı gerekli teorik ve pratik eğitimlerin tamamlanmasıyla gerçek zamanlı yerinde yapılan ultrasonografi görüntülerinin tanısal doğrulukta zaman ve maliyet açısından yararlı etkileri bulunmaktadır [5].

Yoğun bakım kliniklerinde hastanın hemodinamisinin takibinde, kısıtlamaların ve tedavi etkinliğinin doğru sürdürülmesinde hemşirelerin gerçek zamanlı yapmış olduğu ultrasonografi muayenesi kalite bakımın artmasına bir etkendir. Hemşireler hastalarda hemodinami takibini pulmoner arter kateteri yerleşimden sonra akış basıncının ultrasonografi ile ölçülmesi yöntemiyle takip etmektedir [8]. Acil servislerde kritik bakımın en önemli basamaklarından birisi intravenöz yol açıklığının zamanında ve sürekli olarak sağlanmasıdır. Vasküler erişimdeki gecikmeler bir çok tanı tedavinin aksamasına yol açabilir. Bundan dolayı palpasyon tekniği ile intravenöz katater takılamaması durumlarında hemşireler ultrasonografi yöntemiyle zor erişimi olan intravenöz katater yerleşimi yapabilmektedirler [9]. Abdominal travmalar sonrası kaza değerlendirmesinde altın standart olarak Travmada Sonografi Odaklı Değerlendirme (FAST) işlemi kabul edilmektedir. Acil durumlarda hemşireler FAST işlemi yaparak acil durum yönetiminde ve triyaj değerlendirmesinde aktif rol alırlar. Yapılan çalışmalar eğitimli hemşirelerin FAST görüntüleme işlemini ortalama 2,6 dakikada ve %84 hassasiyet, %97.37 özgüllüğü ile çok etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır [10]. Acil Hemşireler Derneği’nin (ENA) 2018 yılında yayımladığı mide tüpü yerleştirme doğrulaması klinik uygulama rehberi, NGT yerinin doğrulamasında yatak başı USG kullanımının literatür tarafından desteklendiğini ve kanıt olarak B düzeyinde acil hemşirelik uygulamalarında kullanılabilirliğini ve uygulanabilirliğini göstermektedir [11]. Yapılan çalışmalarda da görüldüğü üzere ultrasonografinin yüksek özgüllük ve hassasiyete sahip olması tanı ve tedavide hızlı ve kolay uygulanabilir olduğu kanıtlanmıştır. Hemşirelerinde birçok klinik ortamda sağlık profesyonellerinin bir parçası olarak bakım kalitesinin arttırılması, triyaj yönetiminin etkin sürdürülmesi ve tanıda yardımcı olması bakımından gerekli eğitimlerin ardından ultrasonografi kullanımının önemini göstermektedir [5].

Referanslar

1. Shriki, J. (2014). Ultrasound Physics. Crit Care Clin., 30(1):1-24. doi:10.1016/j.ccc.2013.08.004

2. Aldrich, J.E. (2007). Basic physics of ultrasound imaging. Crit Care Med., 35:131-137. doi:10.1097/01.CCM.0000260624.99430.22

3. Tayal, V.S., Raio, C. (2017). Ultrasound Guidelines: Emergency, Point-of-Care and Clinical Ultrasound Guidelines in Medicine. Ann Emerg Med., 69(5):e27-e54. doi:10.1016/j.annemergmed.2016.08.457

4. Chen, L., Malek, T. (2018). Point-of-Care Ultrasonography in Emergency and Critical Care Medicine. Crit Care Nurs Q., 41(2):94-101. doi:10.1097/CNQ.0000000000000190

5. Varndell, W., Topacio, M., Hagness, C., Lemon, H., Tracy, D. (2018). Nurse- performed focused ultrasound in the emergency department: A systematic review. Australas Emerg Care, 21(4):121-130. doi:10.1016/j.auec.2018.09.003

6. İsmailoğlu, E.G., Zaybak, A. (2014). Periferal intravenöz kateterizasyon uygulamalarında yeni bir yöntem: ultrason kullanımı. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 30(3): 68-79.

7. Steinwandel, U., Gibson, N., Towell, A., Rippey, J.J.R., Rosman, J. (2018). Can a renal nurse assess fluid status using ultrasound on the inferior vena cava? A cross-sectional interrater study. Hemodial Int., 22(2):261-269. doi:10.1111/hdi.12606

8. Brunhoeber L.A., King J., Davis S. et al. (2018). Nurse Practitioner Use of Point-of-Care Ultrasound in Critical Care. The Journal for Nurse Practitioners, Volume 14, Issue 5, Pages 383-388. doi.org/10.1016/j.nurpra.2017.12.002

9. Bahl A., Ananda M.P., Pandurangadu V. et al. (2016). A randomized controlled trial assessing the use of ultrasound for nurse-performed IV placement in difficult access ED patients. The American Journal of Emergency Medicine. Volume 34, Issue 10, Pages 1950-1954. doi.org/10.1016/j.ajem.2016.06.098

10. Storti M., Musella L., Cianci V. (2013). Nurse-performed FAST ultrasound in the emergency department: a systematic review. Prof Inferm. 66(1):5-16. doi: 10.7429/pi.2013.661005.

11. Killian, M., Reeve, N.E., Slivinski, A., Bradford, J.G. (2019). Clinical Practice Guideline: Gastric Tube Placement Verification In patients having gastric tubes inserted in the emergency department setting, which bedside technique is best for confirmation of accurate placement immediately after tube insertion compare. J Emerg Nurs., 45(3):306.