Hipertansiyon ve DASH diyeti
Yeşim Köylüoğlu - Yeditepe Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik
Hipertansiyon Nedir?
Hipertansiyon günümüzde çok yaygın olarak görülmeye başlanan kronik bir rahatsızlıktır. Hipertansiyon, kanın damarlardan geçerken damar duvarına süreğen olarak uyguladığı yüksek basınç sonucu ortaya çıkar.
Normal kan basıncı 120/80 mmHg olarak tanımlanırken yüksek kan basıncı 140/90 mmHg ve üzeri olmak üzere bu seviyede kan basıncına sahip bireylerde detaylı tarama yapılması şarttır. Yapılan tetkikler sonucu hastanın hipertansiyonu olup olmadığı teşhisi konulabilmektedir. [1,2]
Hipertansiyon hastalarının %90 kadarlık bir kısmında hipertansiyonun ortaya çıkma sebebi bilinmemektedir. [3]
Hipertansiyon İle Bağlantılı Hastalıklar
Yüksek kan basıncı yani hipertansiyon birçok hastalığın görülme riskini artırmaktadır. Bu hastalıklar başlıca kalp ve damar hastalıkları, damar tıkanıklığı, inme, böbrek yetmezliği ve kalp yetmezliğidir. [1,4]
Kalp ve damar hastalıklarının hipertansiyon ile ortaya çıkma riski yüksek olmakla birlikte ölümcül olabilmektedir. Kontrol altında tutmak kritik önem taşımaktadır.
Kalp ve damar hastalıklarına sebep olan çevresel ve genetik etkenler vardır. Bu etkenler şu şekildedir: [5]
· Bireyin yaşı
· Bireyin cinsiyeti
· Bireyin genetik öyküsü
· Sigara kullanımı
· Toplam kolesterolün HDL kolesterole oranı
Hipertansiyonu olup kalp ve damar hastalıkları görülme riski bu çevresel ve genetik etmenlere ek olarak artan bazı gruplar da şu şekildedir: [5,6]
· Organ yetmezliği olan bireyler
· Diyabet hastaları
· Yaşlı bireyler
Böbrek hastalığı da hipertansiyon hastalarında rastlanılabilen bir hastalıktır. Tedavisi erken dönemde yapılırsa hasta kalıcı hasar almadan hayatına devam edebilirken hipertansiyon sonucu böbrek hastası olmuş bireylerin tedavisinde gecikme yaşanırsa böbrek yetmezliğine kadar ulaşabilen sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. [6]
Bir diğer hipertansiyon ile bağlantılı hastalık ise diyabettir. Diyabet hastası bireyler hipertansiyon riski altındadırlar ve tip 2 diyabete sahip hastaların %70 kadarı hâlihazırda hipertansiyon hastası olduğu bilinmektedir. Diyabet ve hipertansiyonu bulunan hastalarda diyabette sonucu makrovasküler ve mikrovasküler komplikasyonlar ortaya çıkabilmektedir. [6]
Tip 2 diyabetli hastaların %70’i kadar büyük bir kısmında hipertansiyon mevcut olduğu bilinirken bu durumun obezite ile desteklendiği bir gerçektir ama tamamen obeziteye bağlı olduğu da söylenememektedir. [6]
DASH Diyeti Nedir?
DASH kelimesinin açılımı hipertansiyonu düşürmede diyetsel yaklaşımlardır. Öncül amacı hipertansiyon hastaları için dengeli ve uygun bir beslenme sunmak ve hipertansiyon hastalarının hayatlarını en sağlıklı şekilde devam ettirmelerini sağlamaktır.
Kan basıncı üzerinde alkolün ve sofra tuzunun olumsuz etkileri bilinmektedir ve DASH diyeti için yapılan araştırmalar sonucu sebze ve meyve ağırlıklı beslenen grupların kan basınçlarının daha dengeli ve normal olduğu keşfedilmiştir. Aynı zamanda bu gruptaki insanlarda hipertansiyon ve inme görülme sayısının da az olduğu fark edilmiştir. [1,4]
Uzmanlar tarafından geliştirilen DASH diyeti ağırlıklı olarak sebze ve meyve içermektedir. Protein, magnezyum ve potasyum normal bir diyete kıyasla yüksektir. Süt ve süt ürünleri düşük yağlı olup diyette toplam yağ azaltılmıştır ve diyetin doymuş yağ ile kolesterol oranı düşüktür. Bununla birlikte kırmızı et ve basit şeker aza indirgenmiştir. [4]
Hipertansiyon hastalarının aşırı tuz tüketmesi kan basıncını artırır ve DASH diyetinde tuz limitlidir. Hipertansiyonun seyrine göre doktor kontrolünde yemeklerden ve ekmeklerden birlikte ya da yalnızca birinden tuzu tamamen çıkartmak gerekebilmektedir.
DASH diyeti uygulanırken aynı zamanda hasta kilolu ise kilo vermesi ve hastanın egzersiz yapması hipertansiyon üzerinde olumlu etki gösterir. Alkol tüketimini azaltmak ya da tamamen bitirmek de hipertansiyonu engellemekte yardımcı rol oynamaktadır. [6]
Sonuç
Hipertansiyon hastalarının büyük bir kısmında hastalığın sebebi bilinmemekle birlikte alkol tüketimi, sigara kullanımı, aşırı tuz tüketimi gibi çevresel etmenlerin etkisi yadsınamamaktadır. Vücutta olan düzenin bozulması ile sistemler de düzgün çalışamamaktadır ve hipertansiyon ile birlikte kalp ve damar hastalıkları, inme gibi hastalıklar ortaya çıkabilmektedir. Vücuttaki bu dengenin diyabet ile bozulması sonucu da hipertansiyon görülebilmektedir ve bu sonuçlar uzun vadede ya da kısa vadede bu bireylerin sağlığını olumsuz etkilemektedir.
Beslenme ile bozulmuş dengenin toparlanmasına yardımcı olmak bu noktada mümkün olabilmektedir. DASH diyeti ile birlikte artan sebze ve meyve tüketimi bu sayede de artan potasyum tüketimi ile hipertansiyon hastaları dengenin korunmasına yardımcı olmaktadır. Az tuz ve alkol tüketimi, kilo kaybı ve egzersiz ile de DASH diyetinin desteklenmesi olumlu bir sağlık tablosunun görülmesi için bir bütün oluşturmaktadır.
Referanslar:
1. Sacks, F.M., Appel, L.J., Moore, T.J., Obarzanek, E., Vollmer, W.M., Svetkey, L.P., … Karanja, N. (1999). A Dietary Approach to Prevent Hypertension: A Review of the Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) Study, Clin. Cardiol. . Vol. 22, (Suppl. III).
2. Pescatello L.S., Franklin B.A., Fagard R., Farquhar W.B., Kelley G.A., Ray C.A. (2004). Exercise and Hypertension. American College of Sports Medicine; 36(3):533-553
3. Suzanne Oparil, MD; M. Amin Zaman, MD; and David A. Calhoun, MD, (2003). Pathogenesis of Hypertension. 25 Ağustos 2020 tarihinde http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.849.1761&rep=rep1&type=pdf adresinden erişildi.
4. Craddick, S.R., Elmer, P.J., Obarzanek, E, Swain, M.C., Svetkey, L.P, Vollmer, W.M. (2003). The DASH Diet and Blood Pressure. Current Atherosclerosis Reports; 5:484–491.
5. Brown, M.J., Davis, M., McInnes, G.T., Potter, J.F. Poulter, N.R., Thom, S., …Williams, B. (2004). British Hypertension Society guidelines for hypertension management, BHS-IV.
6. Johnston, G., Macgregor, G., Poston, L., Potter, J., Ramsay, L.E., Russell, G., … Williams, B.(1999). Guidelines For Management Of Hypertension: Report Of The Third Working Party Of The British Hypertension Society. Journal of Human Hypertension; 13: 569-592.
7. Kapak Fotoğrafına 25 Ağustos 2020 tarihinde https://www.acibademhayat.com/hipertansiyon-icin-limon-suyu-ve-sarimsak-efsane-mi adresinden erişildi.
8. Görsel 1’e 25 Ağustos 2020 tarihinde http://www.mecev.org/metabolizmaninhastasiyiz/hipertansiyon/ adresinden erişildi.
9. Görsel 2’ye 25 Ağustos 2020 tarihinde http://www.yeditepehastanesi.com.tr/tuzla-ilgili-efsaneler adresinden erişildi.