Kalori Kısıtının Grelin ve Leptin Hormonları Üzerindeki Etkisi
Yeşim Köylüoğlu - Beslenme ve Diyetetik, Yeditepe Üniversitesi
Obezite Nedir?
Obezite dünya çapında her geçen gün artış gösteren ve birçok kronik rahatsızlığa öncülük eden pandemik bir durum haline gelmiştir. [1,2] Hipertansiyon, tip 2 diyabet ve kalp ve damar hastalıkları bunlardan birkaçıdır. [2] Bu tip kronik rahatsızlıkların obezitenin yanı sıra başka kaynakları olabilir. Genetik yatkınlıklar ve çevresel etmenler bu faktörlerdendir. Bu kronik rahatsızlıklar yalnızca obezite kaynaklı ortaya çıkmasa bile kronik hastalığın seyrini olumsuz etkileyebilir hatta ilerlemesine neden olabilir. Bu sebepten dolayı obez veya aşırı kilolu kronik rahatsızlığı bulunan veya bulunmayan bireylerin kilo vermesi sağlık açısından olumlu etki edecektir.
Alınan enerji ile gün içerisinde harcanan enerji arasındaki denge kilo alımı, verimi ya da sabit kalımı sağlar. Alınan enerji gün içerisinde harcanan enerjiyi geçince fazla enerji yağ olarak depolanır ve uzun vadede obeziteye yol açar. [2] Obez ve aşırı kilolu bireylerin kilo vermesi ve normal vücut kitle indeksine ulaşması için enerji kısıtlaması ya da harcanan enerjinin artması şarttır fakat bir anda aşırı kalori kısıtlı bir diyet uygulanması hormonel olarak ters tepebilmektedir. [3]
İştah ve Enerji Yakımında Etkili Hormonlar
Enerji regülasyonu vücut için önemlidir ve birkaç yolla sağlanır. Bunlardan üç tanesi endokrin, nöral ve metabolik sinyallerdir. Bu sinyaller kısa vadeli veya uzun vadeli olarak tanımlanır. Kısa vadeli sinyaller kolesistokinin ve glukagon benzeri peptid 1 aracılığıyla guttan salgılanır ve yemek tüketildikten sonra midenin boşalma süresini uzatır. Bunlara karşın grelin hormonu ise açlık sinyali yollar. Yemek tüketilince grelin seviyelerinde düşüş gözlemlenir. Fakat grelin hormonu aşırı kalori kısıtlı diyet yapan bireylerde birden kıstılanan kalori karşısında açlık hissini yanı iştahı artırarak enerji alımını artırabilir ve hedeflenenin aksine obeziteye sebep olabilir. [2]
Uzun vadeli sinyaller ise insülin ve leptin hormonlarını etkilemektedir. Leptin ve insülin hormonlarının görevleri iştahı dengelemek ve enerji harcanmasını sağlamaktır. [3] Leptin adipositlerden yani yağ hücrelerinden salgılanır ve salgı seviyesi yağ hücrelerinin sayısı ile doğru orantılıdır. [4] Bu hormonlar obez ve aşırı kilolu bireylerin plazmalarında yüksek seviyelerde gözlemlenebilir fakat leptin ve insülinin görevi olan enerji harcanması ve iştah dengelenmesi bu seviyeler sonucu enerji harcanması artmaz ve iştahın azalmasını sağlamaz aksine bu hormonların kandaki artış sebebi insülin ve leptin reseptörlerine karşı oluşan duyarsızlıktan kaynaklanabilmektedir. [3]
Yapılan Çalışmalar
6’sı kadın 6’sı erkek toplam 12 obez kişi ile yapılan bir çalışmada 14 hafta boyunca yüksek kalori kısıtlı bir diyet ve haftada 3 gün olacak şekilde bir spor programı uygulanarak kadın ve erkeklerin bazı hormon değerlerine ve ölçümlerine bakılmıştır. Teste tabi tutalan hormon ve ölçümler şöyledir: İnsülin, grelin, leptin, laktat, HOMA-IR, vücut kitle indeksi, bel çevresi ölçümü, bel kalça oranı, bazal metabolizma hızı ve vücut yağ ağırlığı. [2]
Kalori kısıtlı diyet ve spor programı sonucu beklendiği gibi vücut kitle indeksi ve yağ kilosu bariz bir şekilde düşmüştür. İnsülin ise erkeklerde azalmış kadınlarda değişiklik göstermemiştir. Araştırma sonucunda grelin seviyelerinde bir değişim gözlenmezken grelinden bağımsız olarak açlık seviyelerinde artış gözlemlenmiştir. Leptin seviyeleri hem kadın hem de erkeklerde başlangıca göre düşmüştür fakat erkeklerin son sonucu kadınların son sonucundan 4 kat daha düşük seviyede gözlemlenmiştir. Buna sebep olarak kadınların yapısal olarak erkeklere göre yağ oranlarının yüksek olmasına bağlı olabileceği bilinmektedir. [2]
Sonuç
Obezite dünyada son yıllarda çok yaygınlaşmış, kronik rahatsızlıklara sebep olan faktörlere öncülük eden ve neredeyse pandemik bir hal almıştır. Obeziteyi engellemek için yapılan araştırmalar ve çalışmalar sonucunda grelin ve leptin hormonlarının iştah ve enerji harcanmasındaki rollerinin obezite sonucu değişebildiği ve kilo verilince bazı değerlerin normale indiği bazı hormonlarda ise artış gözlemlenebileceği görülmüştür. Leptin seviyelerinin kilo verme ile düştüğü fakat erkeklerde kadınlara göre daha büyük bir düşüş yaşandığı gözlemlenmiştir. Aşırı kalori kısıtlı diyetlerin etkileri kişiden kişiye göre değişirken genel olarak geri kilo alımına sebep olabileceği bilinmektedir. Egzersiz ile desteklenen ve yavaş verilen kilo en uygun kalıcı kilo vermek yöntemi olmalıdır.
Referanslar
1. Hill, J. O. ve Peters, J. C. (1998). Environmental Contributions to the Obesity Epidemic, Science, Volume 280.
2. Elerian, A. E., Abdeen, H. A. A., Elmakaky, A., Mostafa, M. S. (2020). Efficiecy of gender, anaerobic exercise an low calorie diet on leptin, ghrelin hormones and hunger perception: A comperative study, Obesity Medicine volume 18, 100213. doi: 10.1016/j.obmed.2020.100213
3. Deighton, K., Batterham, R. L. Ve Stensel, D. J. (2014). Appetite And Gut Peptide Responses To Exercise And Calorie Restriction. The Effect Of Modest Energy Deficits. Appetite 81: 52–59.
4. Williams, R. L., Wood, L. G. Collins, C. E., Morgan, P. J., Callister, R. (2016). Energy Homeostasis And Appetite Regulating Hormones As Predictors Of Weight Loss In Men And Women, Appetite 101: 1-7.