Karbonhidrat Emilim Bozuklukları
Yeşim Köylüoğlu-Yeditepe Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik
Karbonhidrat emilim bozuklukları bağırsakta bazı çift şekerleri hidrolize eden enzimlerin eksikliği veya basit (tek) şekerlerin emiliminde bozuklukların olmasıdır. Karbonhidrat emilim bozuklukları başlıca 3’e ayrılır:
1. Laktoz İntoleransı 2. Konjenital (doğuştan) glikoz galaktoz emilim bozukluğu 3. Konjenital (doğuştan) sükraz izomaltaz eksikliği
Laktoz İntoleransı Nedir?
Çift şekerler (disakkaritler) iki basit şeker monomerinin kovalent (glikozit) bağ yapmasıyla oluşur. Laktoz bunlardan biridir ve basit (tek) şeker grubunda olan glikoz ve galaktozun birleşmesi ile oluşur. Sütte bulunan karbonhidrat türü laktozdur ve bu sebeple laktoz halk dilinde süt şekeri olarak da bilinir.
Laktaz bağırsaklarda bulunan bir fırçamsı yüzey enzimidir. Laktoz molekülüne özgüdür fakat bazı β glikozitlerini de hidrolize edebilir. En önemli görevi laktozu monomerleri olan glikoz ve galaktoza hidrolize edip vücutta enerji olarak kullanılmasını sağlamaktır (1,2). Hidrolize edilmiş laktozdan ortaya çıkan glikozun bir kısmı bağırsak duvarında emici rol oynayan vilüs hücreleri tarafından kullanılabilirken kullanılmayan glikoz ve galaktozun tamamı kan yoluyla karaciğere metabolize olmak üzere taşınır (2).
Laktoz intoleransı bir karbonhidrat emilim bozukluğudur. Tüketilen süt ve süt ürünlerinde bulunan laktoz çift şekerini monosakkaritlerine hidrolize eden laktaz enziminin az bulunması veya hiç bulunmaması durumunda gözlenir. Belirtileri arasında şişlik, gaz, kramp, ishal, karın bölgesinde gerginlik ve kusma vardır (3). Özellikle 0-1 yaş aralığında ishale bağlı dehidrasyon (su kaybetme) ve malnütrisyon (yetersiz beslenme, besin kaybı) bebeklerin hayatını tehdit eder. Bu sebep ile ishal kontrol altında tutulması gereken önemli bir laktoz intoleransı belirtisidir. (4,5).
Laktoz intoleransı 3 grupta incelenir: Birincil (doğuştan) laktoz intoleransı, İkincil laktoz intoleransı ve ontogenetik laktoz intoleransı. Birincil laktoz intoleransı yeni doğanın anne sütüyle ilk tanışması ile tanı konulabilen bir emilim bozukluğudur ve anne sütünün kesilmesi gerekir. Hayatı boyunca beslenmesinde süt ve süt içerikli besinlerin tamamen çıkartılması şarttır. Bunlar başlıca süt, yoğurt, peynir, kraker, bisküvi ve süt içeriği olan her türlü paketli gıdadır. Bebeklik çağında ise anne sütünün yerine laktozsuz formülalar verilmelidir. İkincil laktoz intoleransı geçicidir ve başka hastalıkların yan etkisi olarak görülebilir. Sebep olan hastalık ortadan kalktığı zaman laktoz intoleransı da ortadan kalkacaktır. Bu süreçte anne sütü ve diğer süt çeşitleri tüketilmemelidir ama yoğurt ve peynirin tüketilmesinde bir sakınca yoktur. Ontogenetik laktoz intoleransı ise hayat boyu süren sadece süte karşı olan intoleranstır. Bebekler anne sütünü almaya devam edebilirler. Hastalar ikinci laktoz intoleransındaki gibi yoğurt ve peynir tüketilebilir fakat bu miktarlar kişiden kişiye göre değişiklik gösterebilir.
Konjenital (Doğuştan) Glikoz Galaktoz Emilim Bozukluğu
Konjenital glikoz galaktoz emilim bozukluğu çok nadir görülen bir bozukluktur. Sodyum glukoz kotransport (SGLT1) geninin mutosyonu sonucunda ortaya çıkar. Hastaların teşhisi doğumu takip eden günler içerisinde konulabilir. Anne sütü içerisinde bulunan laktozun bağırsaklarda laktaz enzimi ile monomerleri glikoz ve galaktoza hidrolize edilmesi sonucunca emilim gerçekleşemeyeceği için bebekte asidik ve sulu dışkılama başlayacaktır ve ishal hayatı tehdit eden bir belirti olduğu için hemen kontrol altına alınması şarttır (6,7). İlk tedavisi glikoz ve galaktoz tüketimi kesilerek bebeğin fonksiyonları stabil (sabit) hale getirmektir. Beslenme sürecinde ise anne sütü kesilmelidir ve birey hayatı boyunca glikoz ve galaktoz içeren besinleri tüketmemelidir. Tüketebileceği bazı besinler şöyledir: Et, tavuk, balık, yumurta, zeytin, ıspanak, mantar, brokoli, avakado, limon, çay ve kahve. Bebeklerde ise anne sütü yerine galaktomin 19 formüla (modüler früktoz) verilmelidir.
Konjenital Sükraz İzomaltaz Eksikliği
Sükraz isomaltaz ikili etkili bir enzimdir. Bağırsakta vilüsteki fırçamsı yüzeyde bulunur ve sükroz ile isomaltozu hidrolize etmekle görevlidir. Konjenital sükraz isomaltaz eksikliği olan hastalarda enzim salgılanması olmadığından dolayı sükroz, isomaltoz içerikli besinleri tükettikleri takdirde ishal başlayacaktır. Büyüme ve gelişmede gerilik, karın bölgesinde gerginlik ve kramplar belirtileri arasında yer alır. Sükroz içeriği yüzde 2’nin altında olan besinler tüketmesi ömrü boyunca şarttır. Tüketebileceği bazı besinler arasında süt, yumurta, yoğurt, et, tavuk, balık, zeytin, katı yağ, pilav, makarna, domates, mantar, salatalık, brokoli, kuşkonmaz ve ıspanak vardır. Meyveler ve şeker kaçınılması gereken besinlerdir.
Kaynakçalar
1)ErişimAdresi: https://www.researchgate.net/profile/Dallas_Swallow/publication/6827985_Genetics_of_Lact ase_Persistence_and_Lactose_Intolerance/links/560028cc08ae07629e528696.pdf 2)ErişimAdresi: https://pdfs.semanticscholar.org/6ca3/6870bf5ac2c79269c40e5a5a4236e5a566e8.pdf 3) Loıs DM. Gregory DM. Allaying fears and fallacies about lactose intolerance. J Am Dietc Assoc 1998;98:671-676. 4) Mattar R. Mazo D. F.C. Carrilho F. J. Lactose intolerance: diagnosis, genetic, and clinical factors. Clin Exp Gastroenterol 2012;5:113-121. 5) Heyman MB. Lactose Intolerance in Infants, Children, and Adolescents. Pediatrics 2006;118(3):1279-1286. 6) Turk E, Zabel B, Mundlos S, Dyer J, Wright EM. Glucose/galactose malabsorption caused by a defect in the Na+/glucose cotransporter. Nature 1991; 350:354-356. 7) Lee WS, Tay CG, Nazrul N, Paed M, Chai PF. A caseof neonatal diarrhoea caused by congenital glucosegalactose malabsorption. Med J Malaysia 2009; 64:83-85. 8) Kapak Fotoğrafı Erişim Adresi: https://www.medicalpark.com.tr/laktoz/hg-2279 9)Fotoraf 1 Erişim Adresi: https://kadinvesaglik.org/cagimizin-hastaligi-laktoz-intoleransi/ 10) Fotoğraf 2 Erişim Adresi: https://www.diyetasistan.com/tr/612/proteinsiz-yiyecekler.html