Katarakt Ameliyatında Merak Edilenler
Uğur Tunç - Sağlık Bakanlığı Eyüp Sultan Devlet hastanesi, Göz Hastalıkları
Katarakt, göz merceğinin giderek opak hale gelmesi olarak ifade edilebilir (Şekil 1a). Bu durumun en sık nedeni yaşlılık olup; daha nadir olarak doğuştan ve sistemik hastalıklara bağlı olarak da ortaya çıkabilmektedir [1]. İleri yaşam yaşı ile birlikte toplumda katarakt görülme sıklığı giderek artmaktadır. Bu nedenle katarakt cerrahisinin günümüzde yapılan en sık yapılan göz cerrahisi olduğu söylenebilir. İlk katarakt ameliyatı yaklaşık 2500 yıl önce Hindistan’ da Sushruta adlı bir bilim adamı tarafından yapıldığı düşünülmektedir. ‘Sushruta Samhita’ adlı kitabında korneaya küçük bir kesi yaptığını ve bu delikten ince bir alet sokarak opaklaşmış lensi göz arkasında doğru ittiğini anlatmaktadır (Şekil 1b). Buna ek olarak; artık ortamda kırıcı bir mercek olmadığı için hastaların bulanık gördüğünü ifade etmektedir [2]. Günümüzde katarakt ameliyatı opaklaşmış lensin teknolojik cihazlar kullanılarak uzaklaştırılması ve hastaya özel merceğin göze yerleştirilmesine esasına dayanır. Bu sebeple çok daha yüz güldürücü sonuçlar elde edilmektedir.
Şekil 1: a) Opaklaşmış sarı refle veren mercek b) Sushruta Samhita adlı kitapta alet kullanımı ile opaklaşmış lensin gözün arkasını itilmesini anlatan temsili görseli.
Katarakt ameliyatında devrim fakoemülsifikasyon cihazlarının keşfi ile olmuştur. Bu cihaz sayesinde göz içinde sıvı dinamikleri sağlanır ve bir el cihazı ile opaklaşmış lens emülsifiye (küçük parçalara ayırma) edilir [3]. Parçalanmayı sağlayan el cihazında piezoelektrik özellik taşıyan bir quartz materyal kullanılır. Piezoelektrik özellik bir maddenin elektrik enerjisi ile uyarılması sonucu titreşim üretilmesidir. Bu titreşim sayesinde katarakt temizlenerek ortadan kaldırılır. Kullanılan aletlerin boyutlarının küçülmesi sayesinde bu işlem çok küçük kesilerle yapılabilmektedir ve sonrasında genellikle korneaya herhangi bir dikiş atılması gerekmez. Ameliyatta genellikle lokal anestezi tercih edilmektedir. Yani sadece göz ve çevre dokulara uyuşturulur ve hasta uyanık olarak ameliyat gerçekleştirilir. İyi bir lokal anestezi sayesinde hasta işlem sırasında dokunma dışında ağrı duyusu hissetmemektedir.
Göz içindeki lensimiz çok ince duvarlı bir kesenin içerisindedir. Bu kesenin ön kısmı cerrahi aletler yardımı ile açılarak bir pencere oluşturulur. Bu işlemin tıbbi adı kapsüloreksistir. Şekil 2a’ te görüldüğü gibi bu pencereden girilerek opaklaşmış lens ortamdan uzaklaştırılır. Bu işlem sırasında çeşitli ağır akışkan maddeler kullanılarak çevre dokuların zarar görmesi önlenir. Sonraki aşamada; göz içine hastaya uygun olarak hesaplanmış olan yapay mercek yerleştirilir (Şekil 2b) [4]. Ameliyat süresi herşey yolunda gider ise 20 dk ila 1 saat arası sürmektedir. Ameliyat sonrasında yaklaşık 1 ay süren bir göz damlası tedavisi süreci mevcuttur. Fakat bu giderek azalan dozlarda olduğu için kişinin günlük hayatına etki etmemektedir.
Şekil 2: a) Lensin ön kısmından açılan pencere ile opaklaşmış lens fakoemülsifikasyon tekniği ile temizlenmektedir b) Göz içi yapay merceğin lens kesesi içine yerleştirilmiş görseli.
Göz içine yerleştirilen mercekler temel olarak hastanın kırma kusuruna göre hesaplanmaktadır. Yakın zamana kadar kullanılan mercekler tek odak özelliğine sahip olup kaliteli bir uzak görme hedeflenerek hesaplanmakta idi. Fakat gelişen teknolojiler ile yakın görmeyi sağlayan mercekler de üretilmiştir. Bu mercekler ilk aşamada iki odaklı (bifokal) olarak kullanıma girmiş ve sonrasında 3 odaklı (trifokal) ve odak derinliğini artıran mercekler olarak gelişimine devam etmiştir [5]. Halk arasında -akıllı mercek- olarak ifade edilen merceklerin büyük çoğunluğu bu optik özelliklere sahiptir. 3 odaklı (trifokal) merceklerdeki temel prensip göze dışarıdaki cisimden gelen ışınları 3 farklı noktada odaklayarak uzak-orta-yakın mesafelerde görmeyi sağlamalarıdır (Şekil 3). Odak derinliği arttıran mercekler ise bir optik prensip olan küresel aberasyonu kullanarak göze dışarıdan gelen ışınların odaklandığı noktayı genişletme prensibi ile çalışmaktadır.
Şekil 3: Üç odaklı (trifokal) merceğin optik çalışma prensibini temsil eden görsel.
Tek odaklı mercekler kaliteli bir uzak görme sağlar. Fakat kişinin yakın gözlük kullanma ihtiyacını ortadan kaldırmaz. Bu kapsamda; akıllı mercekler günlük hayatımızı kolaylaştırabilmektedir. Fakat, bu lenslerin tercihi kaliteli bir hekim-hasta ilişkisi gerektirmektedir. Hastanın beklentisi ve gözün buna uygunluğu temel faktörlerdir. Özellikle yakın ince iş gerektiren meslek (saat ustası, terzi vb.) ve hobilere sahip kişilere genellikle bu lensler önerilmemektedir [6]. Bunun yanında katarakt dışında herhangi bir göz problemi olan ve görme kalitesi bu sebepten dolayı azalmış kişilerde de akıllı mercekler tercih edilmemektedir.
Katarakt ameliyatları ülkemizde birçok yerinde değerli göz hekimleri tarafından başarı ile gerçekleştirilmektedir. Gelişen teknoloji, bilgi ve birikim sayesinde katarakt ameliyatı güvenli bir konuma gelmiştir. Sağlıklı gözlerle çok güzel günler görmeniz dileğiyle…
Referanslar
Meyer D, Liebenberg P: Cataract etiology: a comprehensive review. Agarwal S, Agarwal A, Apple DJ, Buratto L, Alio JL, Pandey SK (Eds.). Textbook of ophthalmology. Volume 3. 1st edition. New Delhi: Jaypee Brothers MP Ltd. 2002;1587-1619.
E. Schultheisz (1981), History of Physiology, Pergamon Press, ISBN 978-0080273426, page 60-61, Quote: "(...) the Charaka Samhita and the Susruta Samhita, both being recensions of two ancient traditions of the Hindu medicine"..
Nieves-Moreno M, Asorey-García A, Santos-Bueso E, García-Sánchez J. Historia de la cirugía de cataratas (II): desde la extracción del cristalino hasta la facoemulsificación [History of cataract surgery (II): from the removal of the lens to phacoemulsification]. Arch Soc Esp Oftalmol. 2015 Mar;90(3):e22-4.
Abellán E, Calles-Vázquez MC, Cadarso L, Sánchez FM, Usón J. Diseño y validación de un simulador para el entrenamiento en la capsulotomía circular continua en la facoemulsificación [Design and validation of a simulator for training in continuous circular capsulotomy for phacoemulsification]. Arch Soc Esp Oftalmol. 2013 Oct;88(10):387-92.
Javitt JC, Steinert RF – Cataract extraction with multifocal intraocular lens implantation: A multinational clinical trial evaluating clinical, functional, and quality-of-life outcomes. Ophthalmology 2000; 107:2040- 2048
Niels E de Vries, Carroll AB Webers, Wouter RH Touwslager, et al. Dissatisfaction after implantation of multifocal intraocular lenses. J Cataract Refract Surg 2011; 37:859-865