Kseroderma Pigmentosum
Esengül Öztürk - Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Kseroderma pigmentozum (XP) cilt yanıkları, çillenme, cilt kanseri vakalarına neden olan güneş ışığından gelen UV ışınlarına karşı aşırı duyarlılık olarak tanımlanır.[1]
Dünya geneline bakıldığında; XP tüm kıtalarda ve ırk gruplarında görülen nadir otozomal çekinik bir hastalıktır. Tahmini görülme sıklığı ise; Amerika Birleşik Devletleri'nde milyonda 1'i, Batı Avrupa'da milyonda 2.3'ü ve Japonya'da milyonda 45'i bulmaktadır. [2]
XP ilk olarak 1874 yılında dermatolog Moriz Kaposi tarafından kırışıklık, damalı pigmentasyon, damarlarda küçük genişlemeler, cilt kasılması ve deri bazlı tümör gelişimi gösteren ince, kuru cilde sahip dört hastada oluşan belirtiler incelenerek tanımlanmıştır.[2]
XP hastalığında ilk belirti ve semptomlar ise; güneş ışığına aşırı duyarlılık, güneşe duyarlılık göstermeyen hastalarda ise güneşe maruz kalan bölgelerinde anormal lentiginoz, (melanosit sayısının artması nedeniyle çil benzeri pigmentasyon) fotosensivite, ciltte pigmenter değişiklikler, erken yaşlanma belirtileri, neoplazi (tümör) ve anormal DNA onarımı ile karakterizedir. Hastaların küçük bir kısmı ilerleyen nörolojik anormallikler gösterir. [1,2]
Kseroderma pigmentozum hastalığının belirti ve semptomları 2 yaşına kadar çocuklarda görülmekte ve 10 yaşına kadar cilt kanseri ve göz, beyin ve sigara içenlerde akciğer kanserleri dahil olmak üzere diğer kanser türlerine yakalanma riski çok yüksektir.[3]
Erken yapılan araştırmalarda ise, XP'nin hastalık patogenezinde UV radyasyonunun etkisi açıkça ortaya konulmuştur. Araştırmacılar, normal ve hasta bireylerden UV ile uyarılmış cilt fibroblast kültürlerinde kusurlu DNA onarımını tanımlamış ve sonraki araştırmalarda da XP hücrelerinin UV foto ürünlerini temizleyemediğini veya DNA'daki UV radyasyon hasarını onarmak için eksizyon onarımını kullanamadığını göstermiştir.[2] Çünkü, UV bileşenleri insan cilt hücrelerinin DNA'sında pirimidin dimerleri oluşturur. İnsanda bulunan cilt hücreleri fotoliyazdan (bakterilerde pirimidin dimerlerini onaran enzim) yoksun olsa da, pirimidin dimerlerinin çoğu nükleotid eksizyon onarımı (NER) ile düzeltilebilir. Ancak; XP hastalığına sahip çoğu insanın hücreleri kusurlu nükleotid eksizyon onarımına (NER) sahiptir. Bu nedenle pirimidin dimerlerinin çoğu düzeltilemez ve hücrelerde hasarlar meydana gelmesi sonucunda kansere yol açabilir.[3]
XP genin sekiz tane varyantı bulunmaktadır ve hastalık bu genlerden herhangi birindeki mutasyondan kaynaklanabilir. Bu genlerden yedisinin (XP-A'dan G'ye) üretimi, nükleotid eksizyon onarımı (NER) işlemi ile DNA'daki UV ile uyarılan foto ürünlerin onarımında rol oynamaktadır.[1]
XP türlerin tamamının ışığa duyarlılığı ve artan cilt kanseri riski vardır, ancak türler arasında birkaç fark bulunmaktadır. XPC, XPE ve XPV tipleri, minimum güneşe maruz kaldıktan sonra daha az şiddetli güneş yanması olduğu belirlenmiş, bunun yanı sıra; bu hastalar bronzlaşabilirler, ancak anormal pigmentasyon kazanabilirler. Nörodejenerasyon da tüm türlerde aynı şekilde görülmez, ancak en yaygın olarak XPA, XPB, XPD, XPF ve XPG türleri ile ve nadiren XPC ve XPE türleri ile ilişkilidir. Bunun yanı sıra; Merkezi sinir sistemi, XP hastalarının önemli bir alt grubunu etkilemektedir. En çok etkilenen tamamlayıcı gruplar, XPD ve XPA mutasyonları olan hastalardır. Son olarak; XP hastalarında sigara dumanı bileşenleri UV radyasyonuna benzer mutajenik etkilere sahip olduğundan, sigara içen XP hastaları, diğer kanserlerin yanı sıra genel popülasyona kıyasla daha yüksek akciğer kanseri riskine sahiptir.[1]
Hastalığın bilinen bir tedavisi yoktur. Ancak; UV ışınlarına maruz kalmak ve onun hasar verici etkilerinden korunmak oldukça önemlidir. Ayrıca; cilt kanserlerinin sayısını önemli ölçüde azaltabilen güneş kremi ve göz korumasının yanı sıra, katmanlı giysiler UV radyasyonundan korunmada fayda sağlamaktadır. Bunlara ek olarak; güneşten korunmayı dengelemek için hastalar sıklıkla D vitamini desteğine ihtiyaç duymaktadır.[1]
Sonuç olarak; XP hastalığı UV radyasyonunun neden olduğu DNA hasarı ve insan vücudunun normal koşullar altında ve onarım sistemleri arızalı olduğunda bu hasara nasıl uyum sağladığını ve tamir mekanizmasını nasıl kullandığını gösteren nadir bir hastalıktır. Erken teşhis ve önleyici tedbirler, etkilenen hastaların yaşamlarını önemli ölçüde iyileştirebilir ve yaşamlarını kısmi olarak kaliteli olmasına katkıda bulunabilir.
Referanslar
1.Black, Jennifer O. 2016. “Xeroderma Pigmentosum.” Head and Neck Pathology. doi: 10.1007/s12105-016-0707-8.
2.Lehmann, Alan R., David McGibbon, and Miria Stefanini. 2011. “Xeroderma Pigmentosum.” Orphanet Journal of Rare Diseases. doi: 10.1186/1750-1172-6-70.
3.Pierce, Benjamin A. 2013. Genetics_A Conceptual Approach 4th Edition, 1610-1611.