Otizm Spektrum Bozukluğu
Tuğba Cici - Leoxygen Biyoteknoloji San. Ve Tic. AŞ Kurucu
Otizm spektrum bozukluğu (OSB), değişen sosyal iletişim ve etkileşimin yanı sıra tekrarlayan davranışları içeren bir grup nörogelişimsel durumdur. Çocuklarda ve ergenlerde OSB prevalansı 59 kişide 1'dir ancak daha yüksek oranlar da bildirilmiştir. OSB erkeklerde kadınlardan daha sık görülmektedir. Karakterize bir grup nörogelişimsel bozukluğu kapsayan OSB’nin nedeni henüz tam bilinmemekle birlikte, araştırmalar karmaşık bir genetik ve genetik olmayan faktörlerin etkileşimi sonucu bu hastalığın oluştuğunu bildirmektedir. Önemli genetik araştırmalar OSB etiyolojisinde de novo mutasyonların, kopya sayısı varyasyonlarının ve yaygın varyantların önemini vurgulamıştır. Genetik yatkınlığı olan bireylerde, çeşitli çevresel faktörler psikiyatrik koşulları değiştirebilir ya da tetikleyebilmektedir. Genetik bir faktör olmayan ancak insan davranışlarını etkileyen bağırsak mikrobiyotası bağışıklık, metabolik ve sinir sistemlerinin gelişimini ve işlevinde kritik roller oynamaktadır. İnsanların gastrointestinal sisteminde yer alan bir mikroorganizmalar topluluğu olan bağırsak mikrobiyotası hem hastalıklardan korunma hem de OSB dahil birçok hastalıkların tedavisinde önemli görevleri bulunmaktadır[1,2].
1943 yılında Amerikalı psikiyatrist Leo Kanner, diğer insanlara ilgi duymayan çocukları tanımlamak için "erken çocukluk otizmi" terimini kullanmıştır. 1944'te Avusturyalı bir çocuk doktoru Hans Asperger, benzer davranışlara sahip ancak daha hafif olan başka bir çocuk grubunu bağımsız olarak tanımlamıştır. Asperger’in tanımladığı grup daha yüksek entelektüel yeteneklere sahiptir. Asperger’in tanımından sonra, Asperger sendromu otizmin bir formu olarak yerini almıştır. Asperger sendromu, otizm spektrum bozukluğunun geniş ailesinde yer alan nörogelişimsel bir bozukluktur. Asperger Sendromu bozulmuş sosyal iletişim ve etkileşim, ortalama ya da üstün zeka ile karakterizedir. Bu nedenle de otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin sınıflandırılması, değerlendirilmesi ve yönetimi ile ilgili karmaşık semptomatoloji göstermektedir[2,3].
OSB tanısı genellikle 3 yaşından önce tekrarlayan ve kalıplaşmış davranış ya da iletişimde ve karşılıklı sosyal etkileşimde bozulmalar olduğunda konur. Dil ve bilişsel gelişimde önemli bir genel gecikme olmaksızın otistik belirtiler mevcut olduğunda Asperger sendromu tanısı konmaktadır. OSB prevalansı dünya genelinde artış göstermeye devam etmektedir. Bu artışın nedenleri arasında, bu bozukluklara ilişkin daha bilinçli olunması, tanı kavramlarının gelişmesi, bozuklukların yeniden sınıflandırılması ve gelişmiş tanı yer almaktadır[2].
Otizmin ve Asperger sendromu gibi otizmin diğer fomlarının kesin nedeni hala bilinmemektedir. Etiyolojik teoriler yıllar içinde değişmiştir. Bir zamanlar çocuk yetiştirmede hataların yapılması sonucu olduğu düşünülüyordu. Araştırmalar etiyolojinin güçlü bir genetik temele sahip olduğunu çok faktörlü olduğunu açıkça göstermektedir[2].
Aile çalışmaları, otizmin kalıtsal olduğunu göstermiştir. Otistik bir çocuğun kardeşlerinde tekrarlama oranı %2 ila %8'dir ve bu genel popülasyondan daha yüksektir[4,5].
Otizmde genetik faktörler dışında olası etkenler olarak çeşitli çevresel faktörler de araştırılmıştır. Epidemiyolojik çalışmalar, rubella ve sitomegalovirüs ile doğum öncesi enfeksiyonlar dahil olmak üzere bazı çevresel faktörlerin birkaç otizm vakasından sorumlu olduğunu göstermektedir[5]. Otizmin etiyolojisinde ağır metallerin rolü tartışmalıdır ve daha fazla araştırmaya gereksinim duyulmaktadır[6].
Araştırmalar OSB’nin en etkili tedavisinin uzmanlaşmış ve destekleyici eğitim programlaması, iletişim eğitimleri (konuşma/dil terapisi gibi), sosyal beceri desteği ve davranışsal müdahalenin bir kombinasyonu olduğunu bildirmektedir. Çeşitli terapi ve fizik tedavi gibi diğer tedaviler, motor koordinasyon ve duyu eksikliklerine eşlik eden bozuklukarı ele aldıklarından olumlu etki göstermektedirler. OSB komorbid özellikler nedeniyle ilerleme yavaş olabilmektedir[6, 7].
OSB tedavisinde çeşitli yöntemler kullanılmakta ve çeşitli takviyelerin etkisi araştırılmaktadır. Bunlardan biri OSB ve melatonin ilişkisidir. Melatonin karanlıkta epifiz bezi tarafından üretilmekte ve sirkadiyen ritmin önemli bir düzenleyicisidir. Aynı zamanda önemli bir antioksidan moleküldür. OSB olan kişilerde düşük bir melatonin seviyesi bildirilmiştir ancak bu sorunun altında yatan neden bilinmemektedir.Klinik çalışmalar, OSB'li bireylerde melatonin üretimi ya da salınmasında anormallikler olduğunu bildirmiştir. Uyku sürecinin başlaması ve sürdürülmesinde melatoninin klinik faydasını araştırmak için için yatmadan önce 0.75 mg ila 6 mg arasındaki dozlarda büyük vaka serisinde gösterilmiştir. Az sayıda yan etki bildirilmiştir. Araştırma melatonin ile tedavi edilen ve birçoğu psikotrop ilaçlarla tedavi edilen otizmli 107 çocuktan üçünde sabahları uyku hali ya da enürezisin yan etkisi bildirilmiştir. Nöbetler üzerinde hiçbir etki kaydedilmemiştir[6,8,9]. Melatonin sentezinin son enzimini kodlayan ASMT geni, OSB'li birkaç kişide silinmiş olduğu tespit edilmiştir. ASMT geni cinsiyet kromozomlarının psödo-otozomal bölge 1'inde yer almaktadır[9].
C vitamini OSB’de yaygın olarak kullanılmakta ve OSB'li çocuklar tarafından kullanılan vitamin karışımlarına eklenmektedir. Dolske ve arkadaşları OSB'li 18 çocukta 30 haftalık çift kör/plasebo kontrollü bir çalışmada tekrarlayan davranışlar üzerine olumlu sonuçlarını bildirmiştir[10].
Amino asitler hem nörotransmitterlerin öncüleri hem de nörotransmitter olarak işlev görmektedirler. OSB’li kişilerde ve aile üyelerinde periferik serotonin düzeylerinde anormallikler olduğu otizmdeki ilk biyolojik bulgulardan biriydi. Triptofan takviyesi beyin serotonin üretimini artırabilir çünkü kan beyin bariyerini aşan alımı, kan dolaşımındaki konsantrasyona duyarlıdır. Otizmi olan yetişkinlerde triptofan tükenmesi semptomları şiddetlendirmiştir[11,12].
Karnitin, uzun zincirli yağ asitlerinin hücre içi taşınmasında rol oynamakta ve bu nedenle de enerji üretiminde oldukça önemlidir. Yüksek alanin ve düşük karnitin içeren otizmi olan bir vaka serisi, OSB olan bazı çocukların mitokondriyal hastalığa sahip olabileceğini düşündürmektedir[13].
Çoklu doymamış yağ asitleri, özellikle omega 3 yağ asitleri beyin gelişimi için çok önemlidir ve vücutta üretilmezler. Vücuda balık veya balık yağlarının tüketilmesi yoluyla alınır. Esansiyel yağ asit takviyeleri, otizm dahil gelişimsel farklılıkları olan çocuklarda sıklıkla kullanılmaktadır[14].
OSB’nin tedavisinde vitaminler ya da diğer takviyeler dışında beslenme düzeninin değiştirilmesi OSB'li çocuklarda davranış değişikliğine neden olmuştur. Hasarlı yani bağırsak mikrobiyotasındaki yararlı ve zararlı mikroorganizma arasındaki dengenin bozulması birçok sağlık sorunuyla ilişkilidir. Bağırsak mikrobiyotası bozukluğu ve OSB arasındaki ilişki birçok araştırma ile gösterilmiştir. OSB semptomlarına neden olan ya da bu semptomları şiddetlendiren gluten (arpa, buğday ve çavdarda bulunur) ve kazein (süt ürünlerinde bulunur) proteinlerinin OSB’li bireylerin beslenme programından elimine edilmesi önerilmektedir. Otizmi olan kişilerin idrarında artmış kazein ve gluten metabolit seviyeleri rapor edilmiştir. Gastrointestinal semptomlar, OSB'li çocuklarda sağlıklı çocuklara göre daha yaygın görülmektedir. OSB'li çocuklarda kabızlık, ishal, karın ağrısı, gastroözofageal reflü ve inflamatuar bağırsak hastalıkları gibi gastrointestinal semptomlarının prevalansı %23 ile %70 arasında değişmektedir. Bunun dışında gastrointestinal semptomlarının şiddeti otizm semptomlarının şiddeti ile ilişkili bulunmuştur. Beyin-bağırsak mikrobiyotasındaki çift yönlü etkileşimde meydana gelen sorunlar, otizmin yanı sıra birçok hastalığın patofizyolojisinden sorumlu olduğu bilinmektedir[15-17].
Sonuç olarak OSB çok sayıda faktörün etkileşimi sonucu oluşmaktadır. Hastalığın gelişiminde genetik faktörler rol oynamakla beraber bağırsak mikrobiyotasının hatalı beslenme düzeni ya da antibiyotik kullanımı gibi etkenler nedeniyle bozularak hastalığın gidişatını değiştirebilmektedir[18]. Bu nedenle de OSB tedavisinde mikrobiyal tedavi ve medikal beslenme tedavisi oldukça önemli rol oynamaktadır.
Referanslar
Sharon, G., Cruz, N. J., Kang, D. W., Gandal, M. J., Wang, B., Kim, Y. M., Zink, E. M., Casey, C. P., Taylor, B. C., Lane, C. J., Bramer, L. M., Isern, N. G., Hoyt, D. W., Noecker, C., Sweredoski, M. J., Moradian, A., Borenstein, E., Jansson, J. K., Knight, R., Metz, T. O., Mazmanian, S. K. (2019). Human Gut Microbiota from Autism Spectrum Disorder Promote Behavioral Symptoms in Mice. Cell, 177(6), 1600–1618.e17.
Faras, H., Al Ateeqi, N., & Tidmarsh, L. (2010). Autism spectrum disorders. Annals of Saudi medicine, 30(4), 295–300.
Hosseini SA, Molla M. Asperger Syndrome. [Updated 2021 Mar 6]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557548/
Chakrabarti, S., & Fombonne, E. (2001). Pervasive developmental disorders in preschool children. JAMA, 285(24), 3093–3099.
Muhle, R., Trentacoste, S. V., & Rapin, I. (2004). The genetics of autism. Pediatrics, 113(5), e472–e486.
Levy, S. E., & Hyman, S. L. (2008). Complementary and alternative medicine treatments for children with autism spectrum disorders. Child and adolescent psychiatric clinics of North America, 17(4), 803–ix.
Myers, S. M., Johnson, C. P., & American Academy of Pediatrics Council on Children With Disabilities (2007). Management of children with autism spectrum disorders. Pediatrics, 120(5), 1162–1182.
Andersen, I. M., Kaczmarska, J., McGrew, S. G., & Malow, B. A. (2008). Melatonin for insomnia in children with autism spectrum disorders. Journal of child neurology, 23(5), 482–485.
Melke, J., Goubran Botros, H., Chaste, P., Betancur, C., Nygren, G., Anckarsäter, H., Rastam, M., Ståhlberg, O., Gillberg, I. C., Delorme, R., Chabane, N., Mouren-Simeoni, M. C., Fauchereau, F., Durand, C. M., Chevalier, F., Drouot, X., Collet, C., Launay, J. M., Leboyer, M., Gillberg, C., … Bourgeron, T. (2008). Abnormal melatonin synthesis in autism spectrum disorders. Molecular psychiatry, 13(1), 90–98.
Dolske, M. C., Spollen, J., McKay, S., Lancashire, E., & Tolbert, L. (1993). A preliminary trial of ascorbic acid as supplemental therapy for autism. Progress in neuro-psychopharmacology & biological psychiatry, 17(5), 765–774.
McDougle, C. J., Erickson, C. A., Stigler, K. A., & Posey, D. J. (2005). Neurochemistry in the pathophysiology of autism. The Journal of clinical psychiatry, 66 Suppl 10, 9–18.
McDougle, C. J., Naylor, S. T., Cohen, D. J., Aghajanian, G. K., Heninger, G. R., & Price, L. H. (1996). Effects of tryptophan depletion in drug-free adults with autistic disorder. Archives of general psychiatry, 53(11), 993–1000.
Filipek, P. A., Juranek, J., Nguyen, M. T., Cummings, C., & Gargus, J. J. (2004). Relative carnitine deficiency in autism. Journal of autism and developmental disorders, 34(6), 615–623.
Levy, S. E., & Hyman, S. L. (2005). Novel treatments for autistic spectrum disorders. Mental retardation and developmental disabilities research reviews, 11(2), 131–142.
Sharon, G., Cruz, N. J., Kang, D. W., Gandal, M. J., Wang, B., Kim, Y. M., Zink, E. M., Casey, C. P., Taylor, B. C., Lane, C. J., Bramer, L. M., Isern, N. G., Hoyt, D. W., Noecker, C., Sweredoski, M. J., Moradian, A., Borenstein, E., Jansson, J. K., Knight, R., Metz, T. O., Mazmanian, S. K. (2019). Human Gut Microbiota from Autism Spectrum Disorder Promote Behavioral Symptoms in Mice. Cell, 177(6), 1600–1618.e17.
Baspinar, B., & Yardimci, H. (2020). Gluten-Free Casein-Free Diet for Autism Spectrum Disorders: Can It Be Effective in Solving Behavioural and Gastrointestinal Problems?. The Eurasian journal of medicine, 52(3), 292–297.
Hartman, R. E., & Patel, D. (2020). Dietary Approaches to the Management of Autism Spectrum Disorders. Advances in neurobiology, 24, 547–571.
Li, Q., Han, Y., Dy, A., & Hagerman, R. J. (2017). The Gut Microbiota and Autism Spectrum Disorders. Frontiers in cellular neuroscience, 11, 120.
Krajmalnik-Brown, R., Lozupone, C., Kang, D. W., & Adams, J. B. (2015). Gut bacteria in children with autism spectrum disorders: challenges and promise of studying how a complex community influences a complex disease. Microbial ecology in health and disease, 26, 26914.