Polikistik Over Sendromunda Beslenme
Yeşim Köylüoğlu - Beslenme ve Diyetetik, Yeditepe Üniversitesi
Polikistik Over Sendromu (PCOS) Nedir?
Polikistik over sendromu prevalansı artmakta olan, üreme çağındaki kadınlarda görülen ve sıklığı %5 ila %20 oranında görülen bir hastalıktır. Hiperandrojenizm (kadınlarda erkek hormonunda artış), oligo-anovülasyon ve polikistik yumurtalık morfolojisi sonucunda oluşabilmektedir. Bu bozuklukların belli kombinasyonları ise polikistik over sendromunun fenotiplerini oluşturmaktadır.[1,2] Polikistik over sendromu metabolik ve kardiyovasküler rahatsızlıkların oluşmasında rol oynayabilir. Bu rahatsızlıklar direkt olarak insülin direnci ile bağlantılıdır ve obezite riskini de artırabilir. Polikistik over sendromuna sahip bireyler aynı zamanda artmış hipertansiyon, tip 2 diyabet ve bozulmuş glikoz toleransı riski içerisindelerdir. Bu bireylerin lipit profillerinde de bozulmalar görülebilmektedir. İyi kolesterol olarak adlandırılan HDL kolesterol seviyelerinin düşüklüğü ve trigliserit seviyelerinin artışı bu bozulmalardandır. Polikistik over sendromu diğer metabolik hastalık risklerinde artışa sebep olduğu için erken teşhis çok önemlidir. Tedavi sürecinde sıkı takip ve doğru uygulama ile üreme, kardiyovasküler hastalık ve metabolik riskler azalabilmektedir.[3]
İnsülin Direnci ve Obezite
Açlık kan şekerinin plasma insülin seviyesine oranı insülin direncinin teşhisinde kullanılır ve genellikle tek başına yeterlidir. İnsülin direnci ve polikistik over sendromu birbiri ile bağlantılıdır ve polikistik over sendromuna sahip bireylerin çoğunda insülin direncine rastlanmaktadır. Polikistik over sendromu olan bireylerde kan insülin seviyeleri genellikle normalin üzerindedir fakat ağır bir tablo değildir. Polikistik over sendromuna sahip bireylerin %40 ila %50’si obez ve bu yüzdenin büyük bir kısmı android tipi vücuda sahiptir. Android tipi vücut yağlanması ise insülin direncinde artışa sebep olabilirken dolaylı yoldan tip 2 diyabet ve kardiyovasküler hastalıkların riskini artırabilir.[3] Obezitenin polikistik over sendromuna sebep olduğuna dair kanıtlar yeterli değildir fakat adipoz dokunun artışı ile polikistik over sendromunun arttığı gözlemlenmiştir. Yapılan araştırmalarda obez kadınlarda zayıf kadınlara oranla görülme sıklığının daha fazla olduğu görülürken obezite ve kilo artışı olmadan da polikistik over sendromu sıklıkla görülebilmektedir.[1,4]
Üreme ve Doğurganlık
Polikistik over sendromuna sahip bireylerin büyük bir kısmında yumurtaların boyutunun 10 mm’yi geçememesi sonucu kısırlık görülürken bir kısmında da doğurganlık ciddi ölçüde azalma gözlemlenmiştir.[2,5] Hamile kalınabilmektedir fakat polikistik over sendromunu sonucu düşük oranının artışı gözlemlenmemiştir. Gestasyonel diyabet ve hamileliğe bağlı hipertansiyonda artış gözlemlenmiştir.[2]
Beslenme ve Süreç Yönetimi
Polikistik over sendromu birden fazla fenotipe sahip olduğu için bireyin sahip olduğu semptomların kontrolünü sağlamak gerektir. Hirsutizmi (erkek tipi kıllanma) olan polikistik over sendromlu bireylerin semptomları doğum kontrol hapı, lazer ve doktorun doğrultusunda verilen belli ilaçlar ile kontrol altına alınabilmektedir. Menstrüasyon düzensizliğine sahip polikistik over sendromlu bireylerin semptomlarını kontrol etmek için doktor kontrolünde progesteron ya da doğum kontrol hapı kullanılmaktadır. Eğer polikistik over sendromlu birey fazla kilolu ya da obez ise yaşamındaki bazı alışkanlıkları değiştirmeli ve eğer var ise glikoz intoleransı kilo vererek, spor yaparak ve doğum kontrol hapı kullanarak kontrol altına alınabilir. Üreme oranı normale göre düşük olan polikistik over sendromlu bireylerde yapılan bir çalışmaya göre %5 kilo kaybı bile yumurtlamayı ve üreme oranını artırdığını göstermiştir.[5]
Semptomları kontrol altına alırken beslenmenin de önemi ortaya çıkmaktadır. Normal bireylerde kilo verirken günlük kalori ihtiyacı ile fiziksel aktivitenin kombinasyonu sonucu ortaya kişinin kilosunu sabit tutması için gerekli bir kalori çıkar. Bu kalori fazla kilolu ve obez bireylerde daha yüksektir. Kilo kaybı da bu hesaplanan kalorinin azını almak ya da fiziksel aktiviteyi artırmaktan geçer. Kalorinin içeriği de önemlidir. Gerekli ve uygun makro ve mikro besin öğelerini almak hedeflenen kaloriye ulaşmak kadar önemlidir. Polikistik over sendromlu bireylerde de kardiyovasküler hastalık, insülin direnci ve tip 2 diyabet gibi metabolik hastalıkların riski artmış olduğu için beslenme, hastalığın kontrolünde daha önemli bir rol oynar. Fazla kilolu olmak da bu metabolik hastalıklar ile bağlantılı olmasından dolayı polikistik over sendromuna sahip bireylerin fazla kilolu ya da obez olmaması fazladan önem arz etmektedir. Kilo kontrolü sağlarken kalori açığı çıkarmak ve fiziksel aktiviteyi artırmak birlikte sağlanır ise sonuç daha verimli olacaktır.[6]
Sonuç
Polikistik over sendromu üreme çağındaki kadınlarda görülürken beraberinde bazı metabolik rahatsızlıkların riskini de artırmaktadır. Bu yüzden erken teşhis bu hastalıklar zaman içerisinde çıkmadan kontrol altına alınmasını sağlar ve polikistik over sendromunun semptomlarını durdurabilir. Düzenli bir yaşamla, doktor kontrolünde gerekli görüldüyse ilaçlarla, dengeli bir beslenmeyle ve yeterli fiziksel aktivite ile polikistik over sendromuna sahip bireyler semptomlardan korunurken kilo kontrolünü sağlayarak sağlıklı bir yaşam sürdürebilir.
Referanslar
1. Azziz, R., Carmina, E., Chen, Z., Dunaif, A., Laven, J. S. E., Legro R. S., …, Yildiz B. O. (2016). Polycystic ovary syndrome. Nature Reviews Disease Primers, 2, 16057. Doi: https://doi.org/10.1038/nrdp.2016.57
2. Azziz R. (2018). Polycystic Ovary Syndrome. Obstetrics and gynecology, 132(2), 321–336. Doi: https://doi.org/10.1097/AOG.0000000000002698
3. Lobo, R. A., & Carmina, E. (2000). The importance of diagnosing the polycystic ovary syndrome. Annals of internal medicine, 132(12), 989–993. Doi: https://doi.org/10.7326/0003-4819-132-12-200006200-00010
4. Barber, T. M., McCarthy, M. I., Wass, J. A., & Franks, S. (2006). Obesity and polycystic ovary syndrome. Clinical endocrinology, 65(2), 137–145. Doi: https://doi.org/10.1111/j.1365-2265.2006.02587.x
5. Norman, R. J., Wu, R., & Stankiewicz, M. T. (2004). 4: Polycystic ovary syndrome. The Medical journal of Australia, 180(3), 132–137. Doi: https://doi.org/10.5694/j.1326-5377.2004.tb05838.x
6. Farshchi, H., Rane, A., Love, A., & Kennedy, R. L. (2007). Diet and nutrition in polycystic ovary syndrome (PCOS): pointers for nutritional management. Journal of obstetrics and gynaecology : the journal of the Institute of Obstetrics and Gynaecology, 27(8), 762–773. Doi: https://doi.org/10.1080/01443610701667338