Süper Meyve: Aronya
Elif Şenkuş- Moleküler Biyoloji ve Genetik, Fen Edebiyat Fakültesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Aronya bitkisi ‘’chokeberry’’ adıyla bilinen Rosaceae (gülgiller) familyasına ait Aronia (Aronya) cinsi olarak kabul edilen yüksek oranda antioksidan içeriğe sahip bir bitkidir. Aronya meyvesi görüntü olarak kiraza oldukça benzemektedir. Meyve olarak faydalanılan iki türü siyaha yakın koyulukta meyvelere sahip Aronia melanocarpa (black chokeberry) ve kırmızı meyvelere sahip Aronia arbutifolia (red chokeberry) olarak adlandırılan türleridir. A. melanocarpa türünün anavatanı Kuzey Amerika’nın doğu bölgeleridir. Amerikan yerlileri bu türün meyvelerini soğuk algınlığını tedavi etmek amacıyla kullanmıştır[1]. Ekşimsi bir tada sahip aronya meyvelerinin Avrupa’da yetiştirilmesi 1900’lü yıllarda başlamıştır. Aronya meyvelerinin hasatı ise ağustos ve eylül ayları arasında yapılmaktadır[2]. Aronya meyvesi diğer meyvelerle beraber meyve suyu, reçel, şarap, şurup, çeşitli alkollü içecekler, enerji içecekleri veya yoğurt gibi birçok ürünün içinde aroma amaçlı kullanılmaktadır[1].
Aronya Bileşikleri
Aronyada bulunan indirgen şekerler 16-18% oranındadır. Organik asit oranı diğer üzümsü meyvelere göre düşüktür. Başlıca bulunan organik asitler L-malik asit ve sitrik asittir. C vitamini bakımından zengindir. Yüksek miktarda sorbitol ve polifenol gibi biyoaktif bileşikler içerir[2]. Kalsiyum, potasyum ve magnezyum zenginidir[1]. Aronyada bulunan ana biyoaktif bileşikler polifenollerdir[1]. Proksiyanidin, Aronyada bulunan esas polifenolik bileşiklerden biridir[2]. Yüksek miktarda bulunan bu biyoakitf bileşikler nedeniyle aronya meyvesi kronik hastalıklar, diyabet, kalp ve damara ilişkin rahatsızlıkların tedavisi için kullanımında potansiyele sahip bir meyvedir. Ayrıca bu bileşikler sayesinde anti-kanser özelliğinin olmasının yanında mide ve karaciğeri koruyucu etkiye sahiptir[1].
Antioksidanlar, serbest radikallerin uzaklaştırılmasını sağlayan maddelerdir. Serbest radikaller oksidatif stres yaratıp hücre hasarına neden olur. Oxidatif stres kanser, kronik hastalıklar, yangı (enflamasyon), nörodejeneratif hastalıklar gibi birçok hastalığa yol açar[1]. Aronya, içerdiği C vitamini ve antosiyanin, fenolik asit, flavanol, flavonol ve tanin gibi polifenoller ile antioksidan etki sağlar. Aronya, diğer üzümsü meyvelere göre antioksidan aktivitesi en yüksek olan meyvelerdendir[1].
Anti-viral ve Anti-bakteriyel Aktivite
Siyah aronya meyvelerinin (black chokeberry) anti-bakteriyel ve anti-viral özelliklerinin olması enflamasyonu önlemede etkili olmasını sağlar. Antosiyanin bu antimikrobiyal bileşiklerden biridir. Valcheva-Kuzmanova ve Belcheva’ nın yaptığı in vitro çalışmalar sonucunda Staphylococcus aureus ve Escherichia coli bakterilerinde A. melonacarpa meyve suyunun antibakteriyel etkisi saptanmıştır. Bräunlich yaptığı in vitro çalışmalarda A. melonacarpa özütü ve sahip olduğu bileşikler sayesinde Escherichia coli ve Bacillus cereus bakterilerinin çoğalmasını engellediğini ve biyofilm gelişimi önlediğini saptamıştır. Aronya’nın polifenolik bileşikleri İnfluenza virüsünün H1/K09, H3/PE16, B/BR60 gibi çeşitli alt türlerine de in vitro ve in vivo çalışmalarda etki etmektedir. H1 ve H3 alt türlerinde düşük konsantrasyonlarda bile viral plak oluşumunu %70 oranında engellemiştir[1].
Hem hayvanlarda hem insanlarda yapılan çalışmalarla aronyanın lipit metabolizmasını etkilediği belirtilmiştir. Bilim insanlarının yaptığı çalışmalarda aronya özütünün insanlarda kolesterol sentezi için gerekli olan genlerin ifadesini azalttığı bulunmuştur[1]. Farelerde yapılan çalışmalarda aronyada bulunan antosiyanin bileşiklerinin karaciğer ve böbreklerde kadmiyum birikimini ve toksisiteyi azalttığı belirlenmiştir. In vitro deneylerde kalp ve damar hastalıklarını azaltmada da oldukça etkili görülen aronyanın fenolik bileşenlerinin endotelyal hücrelerin korunmasına ve yenilenmesine katkı sağladığı kanıtlanmıştır[2]. A. melanocarpa türünün anti-hipertansiyon etkisi kanıtlanmıştır. Yapılan bir çalışmada 4 hafta boyunca günlük 200 ml A. melanocarpa meyvesi suyu alan bireylerde sistolik ve diyastolik kan basıncında düşüş saptanmıştır[3].
Aronya ve Kanser
Yapılan çalışmalarda yüksek antosiyanin oranına sahip A. melanocarpa özütünün (ekstrakt) HT-29 insan kolon kanseri hücrelerinin çoğalmasını engellediğini ve programlanmış hücre ölümünü (apoptozis) tetiklediği saptanmıştır. Yapılan bir diğer çalışmada aronya meyve suyunun Caco-2 insan kolon kanseri hücrelerini, hücre döngüsünün G2/M evresinde durdurulmasına neden olarak çoğalmasını engellediği saptanmıştır[2].
Aronya ve Diyabet
Dünya üzerinden 415 milyon civarında insan diyabet ile mücadele etmektedir. Bu sayının gittikçe artacağı düşünülmektedir. Diyabeti olan bireyler insülini üretmediklerinden ya da insülini vücutlarında uygun bir şekilde kullanamadıklarından dolayı kandaki glikoz seviyelerinde artış gözlenir. Diyabeti genetik ve obezite gibi çeşitli çevresel faktörler tetikleyebilir[3]. Antosiyanin, şekerlerin indirgenmesine ve lipidlerin emilimine katkı sağlayan bir bileşiktir[1]. Yüksek antosiyanin içeriğine sahip A. melanocarpa antidiyabetik özelliklerinden dolayı tip 2 diyabet hastalarında araştırmalara konu olmaktadır. Yapılan bir araştırmada tip 2 diyabetli bireylerin 3 ay boyunca günlük 200 ml aronya suyu tüketmelerinin sonucunda aronyanın açlık glikoz düzeylerini düşürmede etkili olduğu saptanmıştır[2].
Şekil 1: İllere göre Aronya Yetiştiriciliği Dağılımı[4].
Türkiyede Aronya Yetiştiriciliği
Türkiyede Aronya bitkisi ilk kez 2012 yılında Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü’nde fidan üretimiyle yetiştirilmeye başlanmıştır. 2 yıl sonra Yalova ve Kırklareli’nde kurulan bahçelerin ardından 2017’de yine Kırklareli ve Manisa’da kurulan bahçelerle aronya yetiştiriciliği geniş bir alana yayılmaya başlamıştır. Bu tarihlerden itibaren Türkiye’de birçok ilde yeni bahçeler kurulmuştur[5].
Referanslar
Jurikova, T., Mlcek, J., Skrovankova, S., Sumczynski, D., Sochor, J., Hlavacova, I., Snopek, L., Orsavova, J. (2017). Fruits of Black Chokeberry Aronia melanocarpa in the Prevention of Chronic Diseases. Molecules, 22, 944 doi:10.3390/molecules22060944
Kulling, S.E. Ve Rawel, H.M. (2008). Chokeberry (Aronia melanocarpa) – A Review on the Characteristic Components and Potential Health Effects. Planta Med, 74: 1625– 1634. Doi: 10.1055/s-0028-1088306 Planta Med ,74, 1625– 1634
Banjari, I.,Misir, A., Šavikin, K., Jokic′, S., Molnar, M., De Zoysa, H. K. S., Waisundara, V.Y. (2017). Antidiabetic Effects of Aronia Melanocarpa and Its Other Therapeutic Properties. Frontiers in Nutrition, 4, 53. Doi: 10.3389/fnut.2017.00053
Poyraz Engin, S. Ve Boz, Y. (2019). Ülkemiz Üzümsü Meyve Yetiştiriciliğinde Son Gelişmeler. UAZİMDER Uluslararası Anadolu Ziraat Mühendisliği Bilimleri Dergisi, 1, 108-115.
Poyraz Engin, S. Ve Boz, Y. (2019). Ülkemiz Üzümsü Meyve Yetiştiriciliğinde Son Gelişmeler. UAZİMDER Uluslararası Anadolu Ziraat Mühendisliği Bilimleri Dergisi, 1, 108-115.