Suçlu Olan Genler Midir?
Büşra Özdemir - Yüksek Biyoteknolog
Genetik biliminin yıldızının parlamasıyla artık canlılık hakkında çok daha detaylı bilgilere sahibiz ve hala bilmediklerimizin de olduğunu biliyoruz. Canlılığı en temel seviyeden en karmaşığa doğru içerisinde kodlandırılmış bir şekilde barındıran DNA bilim insanlarını şaşırtmaya devam etmektedir. Ancak özellikle insan genom projesi tamamlandıktan sonra, tek gen bozuklukları ve tedavileri üzerine çalışmalar artmıştır. Buna bağlı olarak son zamanlarda davranış bilimi olan psikoloji ile yakından ilişkili genlerin varlığı da dikkat çekmektedir. Davranışlarımızın kaderinin de DNA’mız tarafından kodlanıyor olma ihtimali moleküler psikiyatri alanındaki çalışmaların sayısını arttırmıştır. Özellikle ikizler(monozigot ve heterozigot), evlatlık teorileri ve aileler üzerinde yapılan araştırmalar davranış bilimi ve genetik bilimini literatürde buluşturmaktadır[1].
Suç; toplumsal düzenin devamı açısından korunması gereken hukuki değerlerin ihlâli niteliğini taşıyan, haksızlık teşkil eden insan davranışıdır[2]. Dünyanın her yerinde suçların içerikleri ve cezaları değişmekle birlikte suçun bir haksızlık olduğu durumu sabittir. Suçlu kişinin davranışlarının altında yatan genetik bir durum olma olasılığının bazı emsal davalar ile gündeme gelmesiyle birlikte suç işleme ile ilişkili genler araştırılmış ve 2 adet suç ile ilişkilendirilebilecek gen saptanmıştır[3].
Şekil 1: Suç genleri.
Bu genlerden bir tanesi X kromozomuna bağlı monoamin oksidaz A (MOA-A) geni olup sinir sisteminde aktif rol alır ve nöron mitokondrisinde işlevseldir. Özellikle beyin fonsiyonlarında görev alan dopamin, norepinefrin ve seratonin gibi nörotransmitterlerin regülasyonunda aktif rol alan bir enzimin geni olan MOA-A noksanlığına bağlı olarak davranış bozuklukları görülmektedir[4]. Alman bir ailenin mensubu çeşitli şiddet içerikli suç işleyen beş erkek kardeş ile yapılan bir çalışmada X kromozomuna bağlı MOA-A geninin sekizinci ekzon bölgesinde meydana gelen nokta mutasyonuna bağlı olarak glutamin aminoasidinin sonlandırcı kodona dönüştüğü saptanmıştır. Söz konusu mutasyon sonucu Monoamin oksidaz A enziminin eksikliğine yol açmış ve bireylerde fark ve ayırt edilebilir davranış fenotipi oluşturmuştur[5]. Mutasyon sonrası gelişen yeni davranışlar şiddet ve agresyon içerikli olup kişi saldırgan davranışlar sergiler. MOA-A gen yokluğu çok nadir görülmekle birlikte düşük aktivite gösterdiği durumlarda söz konusu nörotransmitterlerin akümülasyonunu sonucu oluşan yeni tip davranış modelinden ötürü bu gen “şavaşçı gen” olarak adlandırılmıştır. Depresyon önleyici etkisi ile özellikle erkek bireylerde saldırgan davranışlara yol açmaktadır ve haliyle suç işlemeye meyilli bir ruh hali hakim olabilmektedir[6]. MOA-A geninin aktivitesinin artış gösterdiği durumlarda ise anksiyete bozuklukları gibi bir psikopatoloji görülmektedir.
Şekil 2: MOA-A geninin insan ve fareler üzerindeki etkileri[7].
Suç işleme dürtüsüyle ilişkilendirilen ikinci gen ise nöronal zar adhezyon proteinini kodlayan Kadherin 13 (CDH13) genidir. Bu gen proteini olan kadherin 13 enzimi sinir hücrelerinin arasındaki bağlantıların kurulmasında ve devamlılığının sağlanmasında görev alırlar[8]. Moleküler psikiyatri alanında yapılan birçok çalışma CDH13 geninin nörogelişimsel hastalıklar ile ilişkisini ortaya koymuştur. Özellikle birbirinden bağımsız çalışmalar CDH13 geninin disfonksiyonuna bağlı olarak dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve madde / alkol bağımlılığı ile ilişkisini göstermiştir[8]. Hipocampus da CDH13 geninin baskılanmasıyla sinaptik fonksiyonlarının incelendiği in vivo çalışmaya göre sinaptik bağlantıların kopukluğu öğrenme bozuklukları ile birlikte davranışsal fenotiplerin değişmesine sebep olmuştur ve CDH13 ile dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu arasında güçlü bir bağlantı saptanmıştır[9].
MOA-A ve CDH13 genlerinin suça meyil etme durumlarında kişilerin sinir sistemi fonksiyonlarını bozacak şekilde etkileri olduğunu yapılan çalışmalara baktığımızda görebiliyoruz ancak genler kadar çevresel faktörlerde davranışlarımızı belirler. Suçların rahatlıkla işlendiği ortamlarda yetişen çocukların suç işleme potansiyeli yüksek iken işlememe olasılığı da vardır ki aynı şekilde hiçbir sabıkası bulunmayan anne ve babanın da çocukları suç işleyebilmektedir. Tüm bu tersine istisnalar da değerlendirilmelidir[10]. Direkt olarak suç işlemekte tek gen sorumludur diyebilmek imkansız olduğu gibi genetik yatkınlık yoktur demekte yanlış olacaktır. Genetik miraslardan düşük IQ, DEHB, Şizofreni gibi psikopatolojik durumlar suç işlemede destek olabilirken çevre düzenlemesi ve iyi koşullar ile durum tersine çevrilebilir. Zira şiddet öğrenilen bir davranıştır aynı zamanda. Tarihte şimdiye kadar mahkeme salonlarına defalarca bu görüşler sunulmuş genler suçlanmaya çalışılmıştır ancak hukuksal anlamda suç genlerinin varlığı ve zanlıyı masumlaştırma ihtimali konusunda yasalar oluşturulmamıştır.
Referanslar
1.Gabriëlla A.M. Blokland, M. A. (Mart 2013). The Oxford Handbook,Twin Studies and Behavior Genetics.
2.Göktürk, Y. D. (Mayıs 2012). Ceza Hukukuna Giriş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Web Ofset Yayıncılık.
3.Connor, S. (2014, Ekim 28). https://www.independent.co.uk/. https://www.independent.co.uk/news/science/two-genes-found-linked-tendency-violent-crime-9824061.html?r=61734 adresinden alınmıştır
4.Shih JC, Chen K, Ridd MJ. Monoamine oxidase: from genes to behavior. Annu Rev Neurosci. 1999;22:197-217. doi: 10.1146/annurev.neuro.22.1.197. PMID: 10202537; PMCID: PMC2844879.
5.Brunner HG, Nelen M, Breakefield XO, Ropers HH, van Oost BA. Abnormal behavior associated with a point mutation in the structural gene for monoamine oxidase A. Science. 1993 Oct 22;262(5133):578-80. doi: 10.1126/science.8211186. PMID: 8211186.
6. Lea R, Chambers G. Monoamine oxidase, addiction, and the "warrior" gene hypothesis. N Z Med J. 2007 Mar 2;120(1250):U2441. PMID: 17339897.
7.Latif, A.K.-B. http://allaboutgenes.weebly.com/ adresinden alınmıştır.
8.Tiihonen, J., Rautiainen, MR., Ollila, H. et al. Genetic background of extreme violent behavior. Mol Psychiatry 20, 786–792 (2015). https://doi.org/10.1038/mp.2014.130
9.Rivero, O., Selten, M., Sich, S. et al. Cadherin-13, a risk gene for ADHD and comorbid disorders, impacts GABAergic function in hippocampus and cognition. Transl Psychiatry 5, e655 (2015). https://doi.org/10.1038/tp.2015.152
10.Gelişin, A. (2015, Aralık 02). https://www.labmedya.com/. https://www.labmedya.com/suc-genivarmi#:~:text=Biyolojik%20annelerin%20su%C3%A7%20i%C5%9Flemedi%C4%9Fi%20halde,risk%20oran%C4%B1%20%10%20oldu%C4%9Funu%20g%C3%B6stermektedir adresinden alınmıştır.