Tarihteki Salgınlar
Tuğçe Nur Turgut – Acıbadem Üniversitesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik
Bu yazıda insanlık tarihini bireysel, toplumsal, kültürel ve ekonomik alanlarda ciddi şekilde etkileyen hastalık salgınlarını ve terimlerini inceleyeceğiz.
Salgın Nedir?
Belirli bir popülasyonda, belirli bir zaman diliminde, bir enfeksiyon hastalığına yakalanan bireylerin sayısındaki artış. [1]
Enfeksiyon Nedir?
Enfeksiyon, bakteri, virüs, mantar veya diğer organizmaların vücuda girip hücrelerde tutunarak üremesi sürecine verilen addır. [2]
Epidemi ve Pandemi Nedir?
Epidemi; bir topluluk veya bölgede görülen salgın, pandemi; birçok ülkede epidemilerin yaygın olarak görülmesi şeklinde tanımlanabilir. [3]
Tarihteki Hastalık Salgınları
1. Veba salgını (Kara Ölüm)
2. Amerika yerlileri arasında suçiçeği salgını
3. Kolera salgını
4. Tifüs salgını
5. İspanyol Gribi salgını
6. Asya gribi
7. HIV (AIDS) virüsü
8. SARS salgını
Veba/Salgını Nedir?
Bulaşıcı bir hastalık olan veba, bakteriyel enfeksiyonlar arasında en ciddi olanlarından bir tanesidir. Oldukça tehlikeli olan veba, bulaşıcı olmasının yanı sıra aynı zamanda ölümcül bir hastalıktır. "Yersinia Pestis" isimli bakterinin yol açtığı hastalık halk arasında "Kara Veba" olarak da bilinir. Yersinia Pestis bakterisi genel olarak hayvanlarda bulunur ve en çok da pireler aracılığıyla insanlara bulaşır. Yapılan araştırmalar vebaya kırsal yerleşkelerde daha sık rastlanıldığını gösterse de bulaşıcı olması nedeniyle bu bölgelerden kentlere de kolaylıkla yayılabilmektedir. Çarpık kentsel yerleşkelerde altyapı yetersizliği ve yetersiz hijyen koşullarından dolayı fare popülasyonunun çok fazla olması da vebanın daha hızlı yayılmasına neden olur. Veba hastalığı bakteriyel bir hastalık olduğundan, günümüzde kullanılan antibiyotikler ile hastalığın önüne geçilmesi mümkündür. Geçmişte büyük salgınlara ve sayısız ölüme neden olmuş olan bu hastalığın, antibiyotiklerin geliştirilmesi ve yaygınlaşmasıyla birlikte son dönemlerde yok olmaya başladığı görülmektedir. [4] İnsanlık tarihi salgın hastalıklar ve veba salgınları ile doludur ama bazıları şiddeti ve gelecek kuşaklar üzerindeki etkileriyle diğerlerinden ayrılır. [5]
· Antoninus (Galen) salgını (MS 165-180)
· Jüstinyen Vebası (541-542)
· Kara Veba (1346-1353)
Suçiçeği/Salgını Nedir?
Suçiçeği hastalığı, genellikle erken çocukluk döneminde geçirilen, varisella zoster virüsünün (VZV) neden olduğu, sıklıkla ateşin de eşlik ettiği, yaygın ve kaşıntılı, içi sıvı dolu döküntülerle karakterize, bulaşıcılığı yüksek bir hastalıktır. [6] Tarihte bilinen önemli suçiçeği salgınlarından biri ise Amerika yerlileri arasında suçiçeği salgınıdır.
Kolera/Salgını Nedir?
Kolera, yoksulluk içinde yaşayan kalabalık gruplarda, doğal afetlerden etkilenen topluluklarda ve savaş ortamlarında kolayca yayılıp ölümlere yol açan bulaşıcı bir enfeksiyondur. Hastalığın bulaşma yollarının başında içme suyu ve kirli sularla yıkanmış besinler gelir. Hastalık, ince bağırsaklara tutunarak ishal, karın ağrısı, şişlik ve kusma belirtilerine neden olur. Yayılan bakteriler vücuda girdikten 6-48 saat sonra hastalık başlar. Kolera, börek ve dolaşım yetmezliğine neden olabilir. Aşırı su ve tuz kaybı meydana getirir, nedenle saatler içinde ölüme neden olabilir. Kolera tedavisi kaybedilen sıvı ve tuzların yerine konması ve antibiyotik kullanımı ile yapılmaktadır. [7]
Tifüs/Salgını Nedir?
Tifüs, bir veya daha fazla rickettsial bakteri enfeksiyonunun neden olduğu bir hastalıktır. Pireler, akarlar, bitler veya keneler sizi ısırdıklarında iletirler. Tedavi edilmeyen tifüs ciddi komplikasyonlara neden olabilir ve potansiyel olarak ölümcül olabilir. Tifüs salgınları genellikle gelişmekte olan ülkelerde veya yoksulluk, zayıf sağlık koşulları ve yakın insan teması bölgelerinde meydana gelir. Eklembacaklılar tipik olarak türlerine özgü bir tifüs türünün taşıyıcılarıdır. [8]
İspanyol Gribi/Salgını Nedir?
1918-1920 yılları arasında H1N1 virüsünün ölümcül bir alt türünün yol açtığı grip salgınıdır. Dünya çapında yayılan hastalıktan en fazla ölenler Asya ve Afrika'daydı. [9]
Asya Gribi/Salgını Nedir?
Virüsün neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. İnfluenza grubundaki en ağır grip tiplerindendir. Grip virüsleri; A, B ve C olarak üç ayrı sınıfa ayrılırlar.
Asya gribini “A “sınıfı virüsü meydana getirir. 1957 yılında Çin’den başlayarak, Uzakdoğu’ya daha sonra da Avustralya, Amerika ve Avrupa’ya yayılmış olmasından ötürü bu adla anılmaktadır. Bu büyük salgında, ABD’de 40 milyon insanın Asya gribine yakalandığı ve 8000 kişinin öldüğü bilinmektedir. [10]
HIV (AIDS) Virüsü Nedir?
HIV (Human Immunodeficiency Virus / İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü), kan ve korunmasız cinsel temas yoluyla bulaşan ve vücudun çeşitli dokularına yerleşebilen, ancak esas etkilerini bağışıklık sistemi üzerinde gösteren bir virüstür. AIDS, Acquired Immune Deficiency Syndrome’un (Kazanılmış Bağışıklık Yetersizliği Sendromu) kısaltmasıdır. HIV virüsünün neden olduğu AIDS, bağışıklık sisteminin enfeksiyonlara ve kanserlere karşı savunmasız olduğu evredir ve yaşamı tehdit eder. [11] Bu virüs nedeniyle son 30 yılda 36 milyon insan hayatını kaybetti. [12]
SARS/Salgını Nedir?
SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome), Şubat 2003'de DSÖ tarafından alarm verilen SARS hastalığı Çin'in Guandong bölgesinden sonra özellikle Hong-Kong, Tayvan, Kanada, Singapur gibi ülkeleri en fazla etkiledi. Hastalık etkeni SARS-CoV olarak isimlendirildi. Hayvanlarda ve insanlarda üst solunum yolu enfeksiyonları ve enterokolitlere yol açarlar. [13]
Sonuç
İnsanlık tarihi incelendiğinde birçok hastalık salgınları yaşandığı görülmektedir. Bu durum göçler, savaşlar gibi birçok olumsuz yaşam koşullarından kaynaklanmaktadır. Mikroorganizmaların (virüs, bakteri) neden olduğu bu salgın hastalıklar insandan insana ya da hayvandan insana bulaşarak farklı kıtalara kadar yayılma özelliği göstermişlerdir. Geçmişten günümüze bu salgın hastalıkların birçoğunun tedavisi bulunmuştur fakat halen tedavi edilemeyen hastalık türleri de vardır. Bilim insanları tedavisi bulunamayan bu hastalık türlerinin tanı ve tedavisi üzerinde çalışmalarını sürdürmektedirler.
Kaynakçalar
1. Beşirbellioğlu, B. Salgın Tanımlaması ve Salgın İnceleme Basamakları. Erişim adresi: https://www.klimik.org.tr/wp-content/uploads/2012/02/98201111231-hf7W7izPeeYi.pdf
2. Human Diseases and Conditions, (2020). “Infection”. Erişim adresi: http://www.humanillnesses.com/original/Her-Kid/Infection.html
3. Türk Toraks Derneği, (2017). Erişim adresi: https://www.toraks.org.tr/halk/Page.aspx?d=219
4. Medicalpark, (2020). “Veba nedir? Veba belirtileri nelerdir?”. Erişim adresi: https://www.medicalpark.com.tr/veba/hg-2204
5. Denizli, Ö. Tarihteki En Ölümcül Salgın Hastalıklar. Erişim adresi: https://ozgurdenizli.com/tarihteki-en-olumcul-salgin-hastaliklar/
6. Aşı Portalı, (2018). “Suçiçeği Hastalığı”. Erişim adresi: https://asi.saglik.gov.tr/liste/25-su%C3%A7i%C3%A7e%C4%9Fi-hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1-nedir.html
7. Medikal Akademi, (2013). “Kolera nedir? Nasıl bulaşır? Nedenleri, belirtileri ve tedavisi”. Erişim adresi: https://www.medikalakademi.com.tr/kolera-nedir-nasil-bulasir-nedenleri-belirtileri-tedavisi/
8. Probiyotix, (2019). “Tifüs”. Erişim adresi: https://www.probiyotix.com/tifus/
9. BBC, (2018). “Dünyayı değiştiren salgın: İspanyol gribinin 5 ilginç etkisi”. Erişim adresi: https://www.bbc.com/turkce/vert-fut-45892354
10. Bilgiustam, (2020). “Asya Gribi Nedir?”. Erişim adresi: https://www.bilgiustam.com/asya-gribi-nedir/
11. Acıbadem, “HIV (AIDS)”. Erişim adresi: https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/hiv-aids/#tibbi-birimler
12. Denizli, Ö. Tarihteki En Ölümcül Salgın Hastalıklar. Erişim adresi: https://ozgurdenizli.com/tarihteki-en-olumcul-salgin-hastaliklar/
13. Türk Toraks Derneği, (2017). Erişim adresi: https://www.toraks.org.tr/news.aspx?detail=902
14. (Kapak Fotoğrafı) (2020). Erişim adresi: https://pixabay.com/tr/illustrations/a%C4%9F%C4%B1zl%C4%B1k-solunum-koruma-maskesi-maske-4787642/