Wellmania Dizisinde Sağlıklı Olma Kültürü

Nagehan Uzuner - İletişim Bilimleri Doktora Adayı, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İletişim Bilimleri Doktora Programı

Sağlıklı Olma Kültürü

Gündelik yaşamımızdaki diğer pek çok konuda olduğu gibi sağlık olgusu da küreselleşmeyle birlikte ekonomik ve kültürel unsurlar doğrultusunda dönüşüm içindedir. 20. yüzyıldan itibaren sosyal devlet kavramının yerini alan neoliberal ekonomik yaklaşımlarda birey, kendi hayatını yöneten ve toplumsal sorumluluğa ilişkin egemen ideolojilere uygun hareket eden bir girişimci haline gelmektedir [1, 2].

Neoliberal yaklaşımlarda üretim ve tüketim dengesi sadece arz-talep ilişkisinden ibaret değildir. Bu yaklaşımda tüketim kültürü ideolojisi benimsenmektedir. Aynı zamanda neoliberalizmin etkilerini sıklıkla gördüğümüz 21. yüzyılda yükselişe geçen sağlıklı olma kültürü; modern tıp, beslenme ve diyetetik, yoga, pilates, meditasyon gibi yaşam pratikleriyle taçlandırılmaktadır. Sağlıklı olma kültürünü, medya aracılığıyla topluma neyin sağlıklı neyin sağlıksız olduğunu empoze eden mesajlar bütünü ve propaganda aracı olarak tanımlamak mümkündür. Neoliberalizmin araçlarından biri olan medya, çoğunlukla sağlıklı olma kültürünü meşrulaştırmak için mesajlarında sağlık profesyonellerini sözcü ve bilirkişi olarak konumlandırır. Dahası son yıllarda sağlık konulu haberlerde de artış olduğu görülmektedir. Toplumu tüketime yönlendirmenin güzellik, estetik ve gençlik söylemleri, ideal beden algısı oluşturma ve yaşam tarzı değişiklikleri şeklinde olduğu görülmektedir. Bahsi geçen sağlık konulu haber içeriklerinde tüketimi teşvik eden niteliklerle yeni bir yaşam tarzı sunulmaktadır.

Sağlıklı olma kültürü, sağlıklı yaşam söylemini kullanarak popüler kültürde bireyleri tüketime yönlendirmede başrolü oynar [2]. Sağlıklı olma kültürü ile ortaya çıkan bu yeni tüketim ideolojisi, sağlık olgusunun genellikle fiziksel iyilik hali ile eş tutulmasına yol açmaktadır. Crawford'a göre ise bireyler sağlıklarından kişisel olarak sorumludurlar, sağlıklı beslenmeye, sigarayı bırakmaya, alkol tüketimini kontrol etmeye ve daha aktif bir yaşam tarzına sahip olmaya yönlendirilirler [3]. Son yıllarda neoliberalizmin ortaya çıkmasıyla birlikte devletler sağlık politikalarında bireysel sorumluluklara daha fazla vurgu yapmaktadırlar. Neoliberal sağlık anlayışında yaşanan sağlık sorunlarına ilişkin bireysel suçlamalar ve ihmaller ön plana çıkar. Ayrıca sağlığı korumaya veya hastalıkları önlemeye yönelik davranışlarda bulunmamak, sadece bireysel bir ihmal olarak değil, aynı zamanda bireyin toplumsal bir sorumsuzluğu olarak da görülür. Sağlıklı olma kültürüne göre, bireyin ihmali sonucu bireysel hastalıklar ortaya çıkarken, toplumu oluşturan bireylerin ortak ihmalleri sonucunda ise salgın hastalıklar meydana gelebilir. Medyada yer alan sağlık konulu içeriklerde hastalıkların tedavi protokollerine yeterince vurgu yapılmazken nihai hedef yalnızca sağlığı korumak ve sağlıklı olmaktır.

Tüketim kültüründe bazı ürünler bir şekilde suni olarak ihtiyaçlar haline getirilir. Tüketim kültürü sadece satın alacağımız metaları değil, boş zamanlarımızı nasıl değerlendireceğimizi de dikte eder. Harvey'in Postmodernliğin Durumu adlı eserinde belirttiği gibi günümüzde ürün tüketiminden hizmet tüketimine doğru önemli değişimler yaşanmaktadır [4].

Sağlıkla ilgili davranış ve tutumların değiştirilmesinin zorluğu ve yanı sıra sağlık olgusunun geçerliliğini hiçbir zaman yitirmeyecek olması, kapitalizme sonsuz bir pazar potansiyeli sunar. Sağlıklı yaşam stratejilerinin asıl amacı dolaylı da olsa halk sağlığını korumak olsa da otoriteler tarafından yüksek sağlık harcamalarıyla karşılaşmak istenmeyen bir durum olması sebebiyle, siyasi çıkarları korumak amacıyla medyada sağlıklı olma kültürü her zaman ön plandadır. Sağlık konulu medya içerikleri hem konvansiyonel hem de dijital ortamlarda sürekli olarak yayınlanır. Aynı zamanda geliştirilen arayüzler ve uygulamalar sayesinde sağlık konulu yayınların medya arşivlerine kolayca ulaşılabilir.

Sağlıklı yaşam biçimi sadece bedeni, ruhu ve sosyal ilişkileri sağlıklı tutmak değil, bir yandan da toplumların ürettiği güzellik ve estetik normlarına uymak; yani toplum tarafından kabul gören belirli ideal kalıplara da uymak demektir. Ayrıca, insan ömrünü uzatmak için bireysel olarak çaba sarf etmek demektir. Böylece medya aracılığıyla kozmetik konuların tıbbileştirildiği, hatta bu kozmetik konuların hastalık olarak tanımlandığı ve sağlıklı yaşam arayışının özendirildiği görülmektedir [2]. Milliyet Gazetesi’nde yayınlanan bir haberde; Google'ın Mühendislik Direktörü, fütürist ve yazar Ray Kurzweil'in günlük 150 adet vitamin takviyesi ile vücut direncini 20-30 yıl daha koruyarak yaşam süresini uzatabileceği iddiasına yer verilmiş. Yayınlanan bu haber gibi diğer medya kanallarında da benzer popüler bilim haberlerine rastlamak mümkündür. Bahsi geçen haberde Kurzweil'e göre, sonsuz bir yaşam iddiası; biyoteknoloji ve nanoteknoloji devrimleri ile hastalıkların üstesinden gelmek, mevcut sağlık seviyesini yükseltmek için imkanlar var [5].

Wellmania Dizisinde Sağlıklı Olma Kültürü

Sağlıklı olma kültürü hakkında yukarıdaki literatür bilgilerinde de işaret edildiği üzere medya kanallarında bu konuya parmak basan çok çeşitli türlerde filmler, diziler ve belgeseller yayınlanmaktadır. Brigid Delaney'nin Wellmania: Misadventures in the Search for Wellness adlı romanından uyarlanan Wellmania adlı dizi de sağlıklı olma kültürünü empoze eden medya içeriklerinden biridir. Dizi ilk 8 bölümüyle 2023’ün Mart ayında Netflix üzerinden izleyicilere sunulmuştur. Brigid Delaney ve Benjamin Law’un ortak yaratıcılığı üstlendikleri komedi ve dram türündeki dizinin metin yazarları Romina Accurso, Nick Coyle ve Amy Stewart olarak açıklanmıştır. Dizinin yönetmenlik koltuğuna ise Erin White ile Helena Brooks oturmuşlardır [6].

Avusturalya yapımı bu dizide son derece sağlıksız bir yaşam tarzına sahip olan bir yemek blog yazarı Liv Healy, yaşam biçimini değiştirmek üzere tüm seçimlerini yeniden gözden geçirmek zorunda kalır. Önceki alışkanlıklarıyla mücadele ederken, kariyerini çeşitli başarı seviyelerine taşımak için sağlıklı olma kültürüne ait çok çeşitli yöntemleri denemeye karar verir.

(Buraya link’teki videoyu yerleştirelim)

Video 1. Wellmania Official Trailer [7].

New York Times'ın ünlü yemek yazarı Olivia Healy; kısaca "Liv", editörü Valerie Jones’tan yakında televizyonda başlayacak olan bir yemek yarışmasında jüri olma teklifini aldığında heyecandan ve mutluluktan ne yapacağını bilemez haldedir. Teklifi kabul ettikten hemen sonra liseden beri en iyi arkadaşı olan Amy Kwan’ın 40. doğum gününde ona sürpriz yapmak üzere memleketine; Avustralya'nın Sidney kentine doğru yola çıkar. Liv’in annesi Lorraine Healy kızının yanlarında kalması için kızının yeşil kartını saklamaya karar verir. ABD’ye dönemeyen Liv, sonunda arkadaşı Amy'nin yardımıyla yeşil kart için yeniden başvuru yapmayı başarır. Amy Liv'i, Amy'nin aday gösterildiği ve isteksizce kabul ettiği gazetecilik ödül törenine davet eder. Ödül töreni sırasında Liv, farkında olmadan Amy'nin genel yayın yönetmeni Helen'e hakaret eder ve bu durum da Amy ile Liv'in arasını açar. Ertesi gün Gaz, Lorraine ve Dalbert ile aynı aracı paylaşan Liv, yeşil kart randevusu için ABD konsolosluğuna gider. Yol boyunca ailesinin şakalarından rahatsız olan Liv, kardeşinin düğününe katılmayı reddettikten kısa bir süre sonra Dalbert'in arabasından öfkeyle iner. Konsolosluğa giden Liv, yeşil kart başvurusu sırasında bayılır. Ertesi gün konsolosluk ofisinin kliniğinde gözlerini açtığında kendisine yüksek kolesterolü nedeniyle baygınlık geçirdiğini söyleyen ve sağlık durumu elverişli olmadığından yeşil kart için uygun olmadığına karar veren konsolosluk doktoru Dr. Singh ile tanışır. Doktorun bir yıl içinde kolesterol seviyesini düşürmesi gerektiği ifadesiyle sarsılan Liv, sağlık raporunun yeniden değerlendirilmesi konusunda ısrar eder. Yakında başlayacak olan televizyon yemek programındaki jüri üyeliği için dört haftaya kadar ABD’de olması gerektiğini söyler. Doktor talebini reddedince Liv, dört haftadan daha kısa bir süre içinde kolesterol seviyelerini düşüreceğini söyleyerek klinikten ayrılır.

Bundan sonra daha sağlıklı biri olmaya karar veren Liv koşu yapmaya başlar. Bir yandan kendisine hala kızgın olan Amy'den onu affetmesini ister. Amy de Liv’den öncelikle editörü Helen'den özür dilemesini talep eder. Liv talebi kabul eder ve Helen'den özür diledikten sonra Amy'yi yazı işleri ofisinde tekrar görür ve onu kolesterol seviyelerini düşürmeye yönelik bir sonraki girişimine; kolon hidroterapisi olarak bilinen vücut temizleme terapisine katılmaya davet eder. Liv'in terapisi sırasında Liv, Amy'nin telefonunu kapıp işlerine karışmasının ardından Amy'yi yeniden üzmeyi başarır. O gecenin ilerleyen saatlerinde Liv, Amy'nin evini ziyaret ederek Amy'nin oğlu Archie'ye bir hediye getirir. Archie de annesini biraz dehşete düşürerek Liv’i doğum günü partisine davet eder. Ertesi gün Lorraine'in evinde Liv, annesinden onunla birlikte koşmasını isteyince annesi Loraine, Liv'e spor salonunda kardeşi Gaz ile antrenman yapmasını tavsiye eder. Lorraine'in tavsiyesine uyan Liv, spor salonuna gider. Eski bir futbolcu olan Issac'ı yaralamadan önce kendi başına egzersiz yapmaya çalışır. Liv, erkek kardeşi Gaz’den kendisine spor koçluğu yapmasını ister. Daha sonra Archie'nin doğum günü partisi sırasında Liv, parti mekanına bir piñata ile gelir ve sonunda Amy ile arasını düzeltmeden önce parti etkinliklerini düzenler. Ertesi gün, terapi sonucu Dr. Singh tarafından reddedildikten sonra Liv, spor salonunun önünde Gaz ile buluşur ve bu sefer Gaz'ın düğün partisine katılacağına ve yardım edeceğine söz vererek onunla arasını düzeltmeye çalışır. Gaz, özrünü kabul eder ve Liv'e kolesterol seviyelerini düşürmesine yardımcı olmak için onunla spor salonunda çalışacağını söyler.

Liv, Gaz ile antrenman yapmaya başlar ve Gaz'ın süreci akıllı bir saat aracılığıyla uygulama üzerinden takip etmesine izin verir. Liv, kısa bir süre sonra New York'lu ünlü şef Gabriel Wolf'un vegan bir yemek yediğini fark ederek Gabriel'in sözde yeni alışkanlıklarını konu edinen bir makale yazmaya koyulur. O gecenin ilerleyen saatlerinde Liv ve Amy, Gabriel'in yeni diyetinin kanıtını bulmak için Gabriel'in restoranlarından birine giderler. Ertesi gün Liv, işini kaybeden annesi Lorraine'i neşelendirmek için yeni şeyler denemeye ikna ederek Gabriel'in restoranlarından birinde onunla birlikte bir akşam yemeği yemeye davet eder. Lorraine, ertesi gün Liv ve Gaz ile emekliliğini kutlayarak sonunda emekli olmaya karar verir. Bu sırada Amy, onunla seks yapmak istemeyen kocası Doug Henderson ile evliliklerinde çeşitle sorunlar olduğunu düşünür. Liv, sonunda Isaac ile akşam yemeği randevusunda Gabriel'in restoranlarından birinde bir vegan yemeği bulur ve gecenin sonunda Gabriel'i onun evindeki partiye kadar takip etmeye karar verir. Makalesi için yeterli bilgi toplayamayan Liv, ertesi gün Amy'yi sorunları konusunda teselli ettikten sonra spor salonuna koşar. Isaac ile birlikte katıldığı spinning dersi esnasında akşamdan kalma olduğu için talihsiz bir şekilde yerlere kusar. Olayı öğrenen Gaz, Liv'e kızar. Gabriel ise Liv’i telefon ile arayarak onu başka bir partiye davet eder.

Liv, Gabriel'in davetini reddettikten bir süre sonra Valerie tarafından azarlanır. Liv'in olayını dinleyen Amy, ona Fransız cinsel terapist ve motivasyon konuşmacısı Camille Lavigne hakkında bir makale yazmasını tavsiye ederek, Liv'in Camille'in sırrını öğrenmek için The Standard Sydney'de yaşam tarzı yazarı olarak geçici bir pozisyon önerir. Bu teklife ılımlı bakan Liv, editör Helen ile konuşur ve sonunda makaleyi yazmasına izin verir. Liv, Gaz ve Dalbert ile annesi Lorraine için hediyeler satın aldıktan sonra kısa süre sonra arkadaşı Amy ile Camille'in seminerine katılır. Seminer bittikten sonra Liv, Camille ile röportaj ayarlamaya çalışır. Liv, sonunda Camille'in özgünlüğüyle alay ettikten sonra ertesi gün onunla vakit geçirmesini sağlamayı başarır. Camille, Liv ile bir psikoterapi seansı düzenlemeye karar verir ve böylece Liv, sonunda Camille ile bağ kurmayı başarır. Bu seansın sonunda Camille'in gerçek adı olan Karen'ı ve kökenini öğrenir. Bu sırada Gaz ise Dalbert ile olan ilişkisi hakkında şüpheler duymaya başlar. Liv daha sonra edindiği bilgiyi arkadaşı Amy'ye ifşa eder ve Amy, Liv'in Camille'in sırrını başlangıçta planladıkları gibi sızdırması konusunda ısrar eder ve motivasyon konuşmacısınan yola çıkarak kendi kişisel cinsel sorunlarını dile getirir. Liv, makaleyi Helen'e göndererek -Camille'in gerçek kimliği haberi yerine- makalesiyle Amy’nin cinsel sorunlarını ifşa eder. Makale, Liv'in bir gazeteci olarak itibarına yardımcı olsa da, içeriği nedeniyle Amy'nin gazabına uğrar ve istemeden de olsa arkadaşının özel hayatına müdahale etmiş olur. Liv ise öfkeden deliye dönen Amy’e karşı ısrarla makalesini savunur. Amy'nin ifadelerinden rahatsız olan Liv, tıbbi kontrolleri için ve Dr. Singh'den yeşil kart başvurusuna istinaden hızlı bir yeterlilik almak amacıyla konsolosluk kliniğine koşar. Ancak konsolosluk doktoruyla karşılaştığında bilmeden ve istemeden de olsa doktorun yaralanmasına neden olur. Gaz ise eski sevgilisi Sebastian ile görüşmeye başlar. Olaylar ardı ardına gelişir. Liv klinik değerlerini olması gereken seviyeye getirebilmek için yalnızca sıvı beslenir ve çok zorlansa da spor yapar. Sonunda konsolosluk doktorundan sağlık raporu için uygunluk almayı başarır. Tüm sıkıntılara rağmen Gaz ve Dalbert’ın düğünlerinde Liv yine fenalaşarak, bayılır. Ambulans ile hastaneye götürülen Liz, olası epilepsi ve diğer hastalık ihtimallerine aldırmadan ne yapar ne eder ABD uçağına yetişir. Liv onu zorlayan ve tetikleyen tüm durumlarla bir şekilde baş etmeye ve üstesinden gelmeye çalışır. Ancak olaylar bunlardan ibaret değildir. İlerleyen bölümlerde Liv’in kim bilir daha ne maceraları ile karşılaşacağız.

Dizinin yıldızı Liv, 21. yüzyılın normatif değerlerinin epey dışında kalan özelliklere sahiptir. Prototip güzellik algısının zayıf ve uzun boylu olma gibi özelliklerinin uzağında balık etli, orta boylu, dobra ve sakar bir kadın olan Liv tipik güzellik normlarına uymaz. Medyada empoze edilen sağlıklı olma kültürüne ilişkin mesajların aksine Liv, memleketi Avusturalya’ya gelmeden evvel ABD’de yemek yazarlığı sebebiyle çeşitli davetlere ve etkinliklere katılmaktadır. Bu etkinlikler boyunca geç saatlere kadar işlenmiş gıda ürünleri tüketmeye, alkollü içecekler içmeye, uyuşturucu ve uyaran maddeler kullanmaya ve tek gecelik cinsel ilişkiler yaşamaya devam eder. Neredeyse 40 yaşında olan Liv’in ABD’ye geri dönebilmek için yeniden yeşil kart alma sürecindeki klinik verileri sağlıklı olmadığını göstermektedir. Annesi Loraine’in yeşil kartı kızı Liv’in hızlı yaşam biçimi yüzünden sağlık durumundan endişe duyması sebebiyle sakladığını itiraf ettiği sahne oldukça duygusaldır. Loraine genç yaşta kaybettiği eşinden sonra evinden birini daha toprağa vermeyi göze alamayacağını söyler.

Sonuç niyetine

Liv, ABD’ye dönmek ve televizyondaki yemek programında gözde bir jüri üyesi olmak için yeşil kartına yeniden sahip olabilmek amacıyla kısa sürede oldukça keskin bir yaşam biçimi değişikliği yapar. Kolundaki akıllı saati bile alt etmek için oturduğu yerden kolunu hareket ettirir. Spa, güzellik ve spor salonları, sağlıklı yaşam merkezleri gibi neoliberal ekonomilerin sunduğu tüm araçlara dört elle sarılır. Ne Avusturalya’ya gelmeden evvel ABD’deki yaşam biçimi ne de neoliberal ekonomilerin sunduğu bu sağlıklı olma kültürü araçlarının insanın doğasına tamamen uyumlu olduğu söylenebilir. Her nasıl eğlence ve kültür endüstrisini sınır tanımaksızın uykusuz kalarak, sigara, alkol, uyuşturucu ve uyaranların etkisi altında deneyimlemek sağlıksız olarak tanımlanabilecekse, sağlıklı yaşam kültürü adına sağlıklı olmaya yönelik yapılan yaşam pratiklerine aşırı düşkünlük hali de patolojik sınırlarda değerlendirilebilir. Sağlık, bireyin fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik iyi olma halinin bütünüdür.

Görünen o ki Dünya Sağlık Örgütü Vakfı da özel sektör ve sivil toplumun küresel sorunları ve zorlukları birlikte ele almasını sağlamaya çalışmaktadır [8]. Neoliberal ekonomileri besleyen medya araçları aracılığıyla tüm dünyada tüm insanların mümkün olan en yüksek sağlık ve esenlik standardına ulaştığı bir dünyaya ulaşma misyonunu desteklemek için çeşitli sağlıklı yaşam biçimleri pazarlanmaktadır.

Referanslar

1. Robertson, R. (1992). Globalization: Social theory and global culture (Vol. 16). Sage.

2. Bilişli, Y. (2018). Sağlık İletişimi Tıbbileştirme, Bireyselleştirme, “Healthism” ve Tüketime İlişkin Sağlık Haber Çözümlemeleri. Ankara: Nobel

3. Crawford, R. (1980). Healthism and the medicalization of everyday life. International journal of health services, 10(3), 365-388.

4. Harvey, D. (1997). Postmodernliğin Durumu, çev. S. Savran, İstanbul: Metis Yayınları.

5. Milliyet (2018) Ölümsüzlük için günde 150 hap alan Google yöneticisi Ray Kurzweil ile tanışın. 20 Mart 2013 tarihinde https://www.milliyet.com.tr/teknoloji/olumsuzluk-icin-gunde-150-hap-alan-google-yoneticisi-ray-kurzweil-ile-tanisin-2690380 adresinden erişildi.

6. Benjamin Law, Belinda King, Celeste Barber, Bree-Anne Sykes, Chris Oliver-Taylor, Warren Clarke (Yapımcı). Erin White, Helena Brooks (Yönetmen). Wellmania [Dizi]. Avusturalya: Fremantle Australia.

7. YouTube (2023). Official Trailer: Wellmania 29 Mart 2023 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=69ZfDTpeBTA adresinden erişildi.

8. WHO Foundation (2023) Campaigns & Appeals 20 mart 2023 tarihinde https://who.foundation/our-campaigns-appeals/ adresinden erişildi.